نمایش آثار جنگ سوریه و خودروهای داعشی در موزه دفاع مقدس / در هر استان حداقل یک موزه داریم | گفتگو با سردار ناظر

گروه تاریخ انقلاب خبرگزاری تسنیم - موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس که تا چند سال پیش با عنوان باغ موزه دفاع مقدس و ترویج فرهنگ مقاومت شناخته می‌شد، یکی از بزرگترین موزه‌های کشور و موزه‌های جنگ در جهان است. این موزه در تپه‌های عباس‌آباد تهران و در همسایگی باغ کتاب، باغ هنر و پارک‌های طالقانی و آب و آتش قرار دارد و دسترسی به آن با مترو و خودرو آسان است.

طراحی و ساخت باغ موزه دفاع مقدس تهران در دوران شهرداری قالیباف انجام گرفت و در دوران ریاست وی بر شهرداری نیز افتتاح شد. موزه دفاع مقدس تهران پس از موزه‌های دفاع مقدس خرمشهر، کرمان و همدان، چهارمین موزه جنگی است که در کشور به بهره‌برداری رسیده است.

همزمان با فعالیت باغ موزه دفاع مقدس تهران، ستاد کل نیروهای مسلح نیز اقدام به ساخت موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در جوار حرم مطهر امام خمینی (ره) کرد و در این رابطه اقداماتی انجام و پروژه‌هایی تعریف شد، اما پس از تغییر ریاست ستاد کل، با هماهنگی این ستاد و شهرداری تهران و تایید رهبر انقلاب و با هدف کاهش هزینه‌ها، دو موزه ادغام و موزه جدید "موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس" نام گرفت.

در ساختار جدید موزه، موضوعات انقلاب اسلامی، مقاومت و مدافعان حرم و استان تهران به محتوای موزه افزوده شد. رئیس ستاد کل نیروهای مسلح رئیس هیات امنای موزه، شهردار تهران نایب رئیس هیات امنا و رئیس بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس رئیس هیئت‌مدیره موزه شد. در واقع بدنه مدیریتی موزه به ترکیبی از فرماندهان نیروهای مسلح و مدیران شهرداری و همچنین برخی از شخصیت‌های حقیقی و حقوقی تغییر یافت.

در ادامه گفتگوی خبرگزاری تسنیم با سردار «محمدقاسم ناظر» مدیرعامل موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس را می‌خوانید:

تسنیم: بخش‌های مختلف موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس براساس چه روایت‌هایی شکل گرفته و تالارهایی که در این موزه است و حماسه‌ها و بخش‌های مختلف دفاع مقدس در آن‌ها به نمایش درآمده براساس چه پژوهش‌هایی است؟ همچنین این موزه تاکنون چقدر مورد توجه و بازدید مردم قرار گرفته است؟ و اینکه برنامه شما برای آینده موزه چیست؟ آیا بنا دارید تعداد سالن‌ها و تالارهای موزه را افزایش دهید یا اینکه می‌خواهید به موضوعات محتوایی بپردازید؟

ناظر: هفته دفاع مقدس و یاد و خاطره شهدا، جانبازان، آزادگان و رزمندگان هشت سال دوران جنگ تحمیلی را گرامی می‌دارم. ماموریت‌های موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس براساس اساسنامه است که به تصویب مقام معظم رهبری نیز رسیده است. این موزه از هیات امنای بسیار خوبی برخوردار است. رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، رئیس هیات‌امنای موزه است. فرماندهان سپاه، ارتش و نیروی انتظامی، رئیس سازمان صدا و سیما و چند تن از وزرا و پیشکسوتان دوران دفاع مقدس از اعضای این هیات امنا هستند.

موزه علاوه بر این، هیات مدیره‌ای نیز دارد. جلسات هیات مدیره در سال‌های گذشته به صورت مرتب برگزار شده است و مسائل را براساس دستورالعمل پیگیری کردند. مهمترین ماموریت موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، عمل به اساسنامه است. در این اساسنامه هدف و فعالیت‌های موزه مشخص شده است. معرفی نمایی از ایثار، جهاد و شهادت مورد تاکید قرار گرفته است. تلاش بزرگانی که به رهبری امام خمینی (ره)، انقلاب اسلامی را به پیروزی رساندند، نظام جمهوری اسلامی را تاسیس کردند و پس از آن در جبهه‌های جنگ مجاهدت کردند، در این موزه به نمایش گذاشته شده است. ایثار، مقاومت و ایستادگی ملت ایران در این موزه مورد بازنمایی قرار گرفته است.

تبیین و معرفی مفاهیم و مبانی عمیق انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در دستور کار موزه قرار دارد. در هشت سال جنگ تحمیلی، مردم متحمل سختی‌ها و مشکلات بسیاری شدند و ایستادگی بی‌نظیری از خود نشان دادند. جنگ که آغاز شد، ارتش وضعیت مناسبی نداشت و سپاه نیز تازه تاسیس شده بود. نیروهای مسلح در چنین شرایطی در برابر ارتش عراق ایستادند و در ادامه به پیروزی رسیدند. قبل از آغاز جنگ، ایران درگیر بحران‌های امنیتی در کردستان و... بود که این بحران‌ها نیز مورد بازنمایی قرار گرفته است. این موضوعات باید به دقت در موزه به نمایش گذاشته شود.

در هشت سال جنگ اتفاقات بسیار زیادی رخ داد و عملیات‌های مهم و زیادی انجام شد. این اتفاقات و عملیات‌ها باید در موزه به نمایش گذاشته شود. امروز اگر کسی می‌خواهد با مفاهیم دفاع مقدس آشنا شود، بهترین مکان موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس است. ما نیز تلاش داریم این مفاهیم را به جامعه و مخاطبان منتقل کنیم. مردم و جوانان باید بدانند که در هشت سال جنگ تحمیلی چه اتفاقاتی رخ داد. هدف ما بیان تاریخ جنگ با استفاده از ابزار هنری و رسانه‌ای است.

ما در موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس علاوه بر اینکه تلاش داریم، از فراموشی تاریخ جلوگیری کنیم، سعی خواهیم کرد این روایت‌ها مورد آفت تحریف، دروغ، بزرگنمایی و... قرار نگیرد. در کوشش هستیم به شبهاتی هم که در مورد جنگ مطرح می‌شود در این موزه پاسخ دهیم.

** تالارهای موزه براساس اسناد و پژوهش ساخته شده است

تالارهای موزه جنگ را براساس اسناد و پژوهش و در قالب هنرهای مختلف روایت خواهیم کرد. ما تلاش داریم مخاطب‌شناسی هم داشته باشیم و براساس ذائقه مخاطبان موضوعات را تبیین و اطلاعات را منتقل کنیم.

موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در سال 1390 توسط شهرداری تهران تاسیس و تالارهایی در آن ساخته شد. تاکنون مجموعه‌ای از کارهای محتوایی در آن ایجاد شده است. در سال 1395 تصمیم گرفته شد تا این موزه در اختیار ستاد کل نیروهای مسلح قرار گیرد.

تسنیم: با سازمان موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدسی که در ستاد کل نیروهای مسلح شکل گرفته بود، ادغام شد؟

ناظر: آن موزه که قرار بود در نزدیکی حرم مطهر امام خمینی (ره) ساخته شود، ماموریتش در سال 1394 به بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس واگذار شد. من خودم مسئولیتش را برعهده داشتم. ماموریت اصلی آن موزه آماده‌سازی پروژه‌های مطالعاتی 68‌گانه بود که در نهایت تصمیم گرفته شد آن موزه ساخته شود.

بعد با مذاکراتی که صورت گرفت در سال 1395 موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در اختیار گرفته شد. اساسنامه‌اش تغییر کرد. هیات مدیره و هیات امنایی نیز برای آن تعیین شد.

اقشار مختلف مردم همچون دانشجویان و دانش‌آموزان در سال‌های گذشته بازدید خوبی از موزه داشتند. اما باید برنامه‌ریزی صورت بگیرد تا تمامی مردم از این موزه بازدید کنند و بازدیدکنندگان از آنچه در هشت سال دفاع مقدس روی داد، مطلع شوند. تهیه، تولید، عرضه و انتشار کتاب، مستند و فیلم در رابطه با انقلاب اسلامی و دفاع مقدس نیز توسط موزه انجام می‌گیرد.

** موزه مقاومت با هدایت سردار سلیمانی ساخته شد

در سال‌های گذشته موزه شهید سلیمانی و مقاومت نیز به مجموعه سالن‌ها و تالارهای موزه دفاع مقدس اضافه شده است.

تسنیم: این موزه در سراسرنما قرار دارد؟

ناظر: بله. البته در سراسرنما از سقوط تا آزادی خرمشهر به نمایش گذاشته شده و ساختمان پایینی آن تبدیل به موزه مقاومت شده است. این کار با طراحی و هدایت شهید سلیمانی صورت گرفت. بنا بود برای افتتاح این موزه نیز خودشان تشریف بیاورند که دیگر به شهادت رسیدند و با حضور سرلشکر باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح مورد بهره‌برداری قرار گرفت.

ساختمان موزه مقاومت در موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس

تسنیم: آن مجموعه خودروهایی که نیروی قدس سپاه از سوریه آورد و شامل خودروهای انتحاری داعش بود در این موزه به نمایش گذاشته شده است؟

ناظر: بله. خودروها در موزه مقاومت است و مردم می‌توانند از آن‌ها بازدید کنند. علاوه بر آن بسیاری از تجهیزات رزمندگان جبهه مقاومت و نیروهای داعشی به نمایش گذاشته شده است. خودروی سردار سلیمانی در جبهه مقاومت نیز در موزه است. موزه مقاومت، موزه بسیار زیبا و دیدنی است. کارهای محتوایی خوبی در این موزه صورت گرفته و تلاش داریم تا محتواهای جدید نیز به آن اضافه کنیم.

** ایجاد تالار «در لباس سربازی»

یک موزه جدید نیز در یکی از تالارها ایجاد خواهد شد. این موزه عنوانش «در لباس سربازی» است. تمامی فعالیت‌های رهبر معظم انقلاب از ابتدای پیروزی انقلاب و به خصوص در برهه جنگ تحمیلی به نمایش گذاشته است. آن اسنادی که قابلیت انتشار داشته در این موزه نمایش داده شده است. امیدواریم این موزه در روزهای آینده آماده و مورد بازدید مردم قرار گیرد.

تسنیم: در واقع هر آن چیزی که در مستند تلویزیونی «در لباس سربازی» بود را در قالب سند و... به نمایش گذاشته‌اید. ناظر: بله. نمایشگاه مستند است و در قالب‌های هنری به نمایش گذاشته شده است. بخشی از این اسناد مربوط به جلسات محرمانه‌ای است که در آن دوران برگزار شده است.

بخشی از مستند «در لباس سربازی»

** موزه مردم تهران در انقلاب و جنگ ساخته می‌شود

تسنیم: در رابطه با موضوع «انقلاب اسلامی» قرار است موزه جدیدی ساخته شود یا به تالارهای موجود، محتوا اضافه خواهید کرد؟

ناظر: محتواهای مربوط به انقلاب اسلامی و همچنین نقش زنان در دفاع مقدس را به تالارهای موجود اضافه خواهیم کرد. اما برای نقش مردم تهران در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، موزه‌ای ایجاد خواهیم کرد. موزه تهران به مرکزی برای گردهمایی پیشکسوتان جبهه و جنگ و رزمندگان تهرانی دوران دفاع مقدس تبدیل خواهد شد. نقش یگان‌های رزمی تهران در دفاع مقدس در این موزه به نمایش درخواهد آمد. امیدواریم که این موزه با قابلیت‌های هنری بسیاری ایجاد شود. تسنیم: به طور میانگین در هر روز یا در هر هفته چند نفر از این موزه بازدید می‌کنند؟

ناظر: در دو سال گذشته به دلیل شیوع ویروس کرونا، موزه تعطیل بود و موزه که تا پیش از آن به خوبی مورد بازدید قرار می‌گرفت، روند بازدیدهایش متوقف شد. اکنون موزه باز است و عموم مردم می‌توانند از آن بازدید کنند. روزانه 200 تا 300 نفر به صورت انفرادی یا گروهی از تالارهای موزه بازدید می‌کنند. اما تعداد بازدیدکنندگان از محوطه موزه بسیار بیشتر است؛ چراکه در مسیر تردد نیز قرار دارد. همانطور که می‌دانید در محوطه موزه تجهیزات و آثار هنری بسیاری به نمایش گذاشته شده است.

باتوجه به اینکه محدودیت‌های کرونایی برطرف شده است، در حال برنامه‌ریزی هستیم تا تعداد بازدیدکنندگان افزایش یابد. در حال برگزاری جلساتی با آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها هستیم تا نوجوانان و جوانان به صورت گروهی از موزه بازدید کنند. همچنین به دنبال ایجاد جذابیت‌هایی برای افزایش تعداد بازدیدکنندگان هستیم. تسنیم: بازدید برای مجموعه‌های مردمی مانند کانون‌های مساجد، پایگاه‌های بسیج، سرای محلات و... چگونه است؟

ناظر: ما برای بازدید بخشی از اقشار همچون خانواده‌های شهدا، ایثارگران، پیشکسوتان و گروه‌های مردمی تخفیف‌هایی قائل هستیم.

** محتواهای موزه را بروزرسانی می‌کنیم

تسنیم: باتوجه به اینکه شما در گذشته رئیس سازمان امور مهندسی و موزه‌های دفاع مقدس بودید و مسئولیت ایجاد موزه‌های دفاع مقدس را در سراسر کشور برعهده داشتید، اول اینکه ارتباط موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس با موزه‌های استان‌ها به چه صورت است؟ آیا موزه تهران به عنوان موزه مادر و مرجع شناخته می‌شود؟ دوم اینکه تاکنون چند موزه در مراکز استان‌ها ساخته شده یا در حال تکمیل و در دست ساخت است؟ گفته می‌شد برخی از موزه‌هایی که افتتاح شدند، در آن‌ها فضاسازی صورت گرفته اما آماده بهره‌برداری نیستند. آیا آن‌ها نیز تکمیل شدند؟ و سوم اینکه در آینده چه برنامه‌هایی برای موزه‌های استان‌ها دارید؟ ناظر: ما در موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، مولفه‌هایی در رابطه با استفاده از مفاهیم در موزه داریم تا این حوزه نقش راهبردی، مرجعیت و هدایتگری داشته باشد. جامعه‌سازی و شبکه‌محوری هم باید در این موزه صورت بگیرد. در موزه به دنبال ایجاد محیطی هستیم تا اگر فردی صبح از موزه بازدید می‌کند، بعد از ظهر با خانواده و دوستانش به بازدید بیاید. در واقع مخاطبان، خودشان مبلغان موزه باشند. چون در سال‌های گذشته تغییرات محتوایی چندانی در موزه صورت نگرفته است، بازدید مجدد ممکن است موجب خستگی مخاطب شود. ما باید محتوا را به گونه‌ای تغییر بدهیم که مخاطب در هر بازدید با مطالب و موضوعات جدیدی مواجه شود. ما باید مرتب محتواها را تغییر بدهیم. محتواها برمبنای واقعیت‌ها و مستندات شکل می‌گیرد. لذا برنامه ما برای آینده موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس این است تا جذابیت‌هایی ایجاد کنیم.

حفظ و نگهداشت موزه یکی از برنامه‌های آینده ماست. نگهداری موزه نیز به محتواسازی جدید و انجام کارهای نو بستگی دارد. بنابراین باید تعداد بازدیدکنندگان را به 10 برابر افزایش بدهیم. اگر نتوانیم بازدیدکنندگان را افزایش بدهیم، وقت‌مان را تلف کرده‌ایم. باید تعداد افراد بیشتری را به موزه بیاوریم. راه حل آن هم ایجاد جذابیت‌هاست. نکته دیگر اینکه ما بخش‌های مختلفی همچون آمفی‌تئاتر و سالن‌های جلسات با ظرفیت‌های متفاوت داریم. این سالن‌ها می‌تواند مورد استفاده عموم مردم و اقشار مختلف قرار گیرد. البته اکنون نیز مردم از این سالن‌ها استفاده می‌کنند. نیروهای مسلح و دولتی‌ها نیز از این سالن‌ها استفاده می‌کنند. تلاش ما بر این است تا این سالن‌ها و موزه را به پاتوقی برای پیشکسوتان، رزمندگان و تمامی اقشار مردم تبدیل کنیم و آن‌ها از اینجا بهره ببرند و استفاده کنند. تلاش داریم بسیاری از مراسم‌ها در تهران را در موزه (اعم از فضاهای باز و بسته) برگزار کنیم. هر نوع مراسمی که در رابطه با انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و... باشد را می‌توان در این موزه برگزار کرد.

تالارهای موزه دفاع مقدس برای استفاده عموم مردم است. همه می‌توانند به اینجا بیایند؛ چه آن‌هایی که رزمنده و پیشکسوت جنگ بودند و چه آن‌هایی که جبهه و جنگ را ندیدند و تنها صحنه‌هایی از جنگ را در کتاب‌ها خوانده‌اند یا در فیلم‌ها دیده‌اند. در موزه واقعیت‌ها به نمایش گذاشته شده و باید دید. تببین مفاهیم عمیق دفاع مقدس در تالارهای موزه انجام می‌گیرد. مسجد جامع خرمشهر موزه نیز ظرفیت بسیار خوب و مناسبی است که ما برای آن برنامه داریم. بنا داریم بسیاری از مراسم‌ها در این مسجد برگزار شود. امکانات خوبی در آنجا داریم. پارکینگ دارد و در نزدیکی مترو قرار دارد. دسترسی‌های خوبی هم به اتوبان‌های حکیم و همت دارد. این مسجد ظرفیت بسیار مناسبی برای برگزاری مراسم‌هاست. حیف است که از این مسجد استفاده مطلوب صورت نگیرد. ما در تلاش هستیم تا سه وعده نماز جماعت در این مسجد برگزار شود. جلسات و مراسمات متعددی نیز در آن برگزار شود. مسجد را باید پررونق کرد تا مردم بتوانند از آن استفاده کنند. همه تلاش ما این است که از ظرفیت‌ها خوب، درست و بجا استفاده کنیم.

مسجد جامع خرمشهر در موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس

** هر استان حداقل یک موزه دفاع مقدس دارد

تسنیم: در رابطه با موزه‌های استان‌ها هم بفرمایید که در چه مراحلی قرار دارند.

ناظر: به غیر از موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس که در تهران است، در 30 استان نیز موزه داریم که در دو سه استان، بیش از یک موزه داریم.

در استان کرمانشاه یک موزه در شهر کرمانشاه خواهیم داشت که در حال احداث است. یک موزه در گیلانغرب و یک موزه نیز در منطقه عملیاتی مرصاد داریم. عنوان این‌ها «مرکز فرهنگی و موزه دفاع مقدس» است.

در استان خوزستان نیز یک موزه در شهر اهواز خواهیم داشت که در حال احداث است. ساخت این موزه حدود 60 درصد پیشرفت دارد. در خرمشهر نیز یک موزه داریم. تسنیم: همان موزه معروفی که در نزدیکی رودخانه کارون قرار دارد.

ناظر: بله. موزه خرمشهر جزو اولین موزه‌های دفاع مقدس کشور است. یک موزه نیز در شهر دزفول داریم که تقریباً تکمیل شده و کارهای محتوایی نیز در آن صورت گرفته است. مردم از آن استفاده می‌کنند و بسیار زیباست.

موزه خرمشهر که در نزدیکی رودخانه کارون قرار دارد

تسنیم: در مکان خوبی هم واقع شده و در نزدیکی رودخانه است.

ناظر: بله. یک موزه طبیعی نیز در آبادان داریم که در نزدیکی رودخانه اروند و در محل قدیم گمرک است. تاکید رئیس ستاد کل نیروهای مسلح این بود که در آنجا ساخت و سازی صورت نگیرد. این موزه به همان شکل قدیمی و تیر و ترکش‌هایی که به دیوارهای سوله‌ها اصابت کرده باقی مانده است. برخی از ابزارها و تجهیزات جنگی نیز در آنجا استقرار پیدا کرده است. تسنیم: امام در پیامی فرمودند که یک شهر یا یک جایی در دست نخورده باقی بگذارید تا موزه‌ای برای آیندگان باشد.

ناظر: بله موزه بسیار زیبایی است. برای آن فقط سردر ورودی ساخته شده و هیچ تغییری در آن ایجاد نشده است. در سایر استان‌ها در مراکز آن‌ها یک موزه داریم. 10 موزه در سال 96 باحضور رئیس‌جمهور وقت افتتاح شد. 9 موزه نیز در سال 97 یا 98 باحضور رئیس وقت مجلس شورای اسلامی افتتاح شد. چند موزه نیز از قبل افتتاح شده بود.

** 5 موزه در دهه فجر افتتاح می‌شود تسنیم: اکنون چند موزه دیگر باقی مانده تا افتتاح شود؟

ناظر: 5 موزه دیگر در دهه فجر امسال به بهره‌برداری می‌رسد که این موزه‌ها در استان‌های گیلان، لرستان، قزوین، زنجان و گلستان هستند. دو موزه دیگر نیز در سال آینده احتمالاً افتتاح می‌شوند. موزه استکبارستیزی طبس نیز به موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس واگذار شده است. آن موزه نیز در حال احداث است. امیدواریم این موزه نیز در یکی دو سال آینده به بهره‌برداری برسد.

تسنیم: در موزه‌هایی که افتتاح می‌شوند صرفاً فضاسازی صورت گرفته یا اینکه برخوردار از محتوا نیز است؟

ناظر: افتتاح‌های فقط فیزیکی هستند. البته در تعدادی از موزه‌ها کارهای محتوایی نیز آغاز شده است. به طور مثال در موزه اصفهان که چندی پیش افتتاح شد، کار محتوایی آغاز شده است. در مازندران، سمنان و آذربایجان غربی نیز کار محتوایی در حال انجام است. در محوطه این موزه‌ها امکانات و تجهیزاتی وجود دارد که مورد بازدید مخاطبان قرار می‌گیرد، اما در تالارها و گالری‌ها کارهای محتوایی و هنری در حال انجام است که هرکدام به میزانی پیشرفت داشتند.

اولویت بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس این بوده که ابتدا فضاهای فیزیکی ساخته شود و سپس کارهای محتوایی انجام بگیرد.

موزه دفاع مقدس اصفهان

تسنیم: موزه یک استان با موزه استان‌های دیگر متفاوت است یا شبیه به هم هستند؟

ناظر: غالباً تفاوت دارند.

تسنیم: یعنی اگر من به موزه مازندران مراجعه کنم، فضای متفاوتی نسبت به موزه گیلان مشاهده خواهم کرد؟

ناظر: بله. این دو موزه خیلی متفاوت هستند. در موزه مازندران عملیات والفجر هشت بازسازی و بازنمایی و به تعبیری پیاده‌سازی شده است.

تسنیم: یعنی در موزه مازندران، رودی مانند اروند ساخته شده است؟

ناظر: موزه مازندران حدود 60 هکتار است که در دو سوی رودخانه «تجن» ساخته شده و از این رودخانه به عنوان رودخانه اروند استفاده شده است. نهرهایی هم که در عملیات والفجر هشت وجود داشت، در اینجا ایجاد کردیم. موانعی هم که در آن عملیات بود، در اینجا بازسازی کردیم.

بر روی رودخانه تجن یک سد لاستیکی ساخته‌ایم که وقتی می‌خواهیم عملیات والفجر هشت را به نمایش بگذاریم، این سد فعال، آب وارد نهرها می‌شود و قایق‌ها به حرکت درمی‌آیند. مشابه مسجد فاو و بیمارستان فاطمیه که در منطقه عملیاتی والفجر هشت بودند در این موزه ساخته شده‌اند. هر آن چیزی که به شکل طبیعی و مصنوعی در عملیات والفجر هشت داشتیم در این موزه ایجاد کردیم. موزه مازندران بسیار دیدنی است.

موزه دفاع مقدس مازندران که در آن عملیات والفجر هشت بازسازی شده است

** 24 موزه در شش سال ساخته شد

تسنیم: شما پیش از اینکه مدیرعامل موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس شوید، معاون هماهنگ‌کننده و امور استان‌های بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس بودید. اگرچه بنیاد فعالیت‌های متنوع و متعددی دارد، اما سوال بنده در خصوص تولیدات هنری و آثار ادبی بنیاد است. ارقامی که در خصوص تولید آثار منتشر می‌شود، قابل توجه و خوب است، اما این انتقاد وجود دارد که آثار از کیفیت چندانی برخوردار نیستند و کیفیت فدای کمیت شده است. آیا این انتقاد را قبول دارید و برنامه‌ای دارید تا کیفیت آثار را ارتقا دهید؟ البته منتقدان خودشان هم واقف هستند که در وضعیت کنونی ثبت تاریخ شفاهی و خاطرات جبهه و جنگ اولویت دارد؛ حال با هر کیفیتی که باشد.

ناظر: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس اساسنامه‌ای دارد که ماموریت‌هایش را بنابر آن اساسنامه انجام می‌دهد. یک سند راهبردی هم دارد. اساسنامه و سند راهبردی به تایید رهبر معظم انقلاب اسلامی رسیده‌اند.

بنیاد دو سه سال پس از پایان جنگ تحمیلی ایجاد شد. اما به طور مثال تا سال 1392 تنها دو سه موزه دفاع مقدس در سراسر کشور ساخته شده بود که یکی در کرمان و دیگری در همدان بود. موزه کرمان را سردار شهید سلیمانی ساخت. موزه همدان نیز با پیگیری‌های استاندار وقت و هماهنگی سپاه استانی ساخته شد. موزه خرمشهر نیز وجود داشت. موزه تهران هم در سال 1390 توسط شهرداری تهران ساخته شد.

موزه دفاع مقدس استان کرمان با تلاش‌های سردار شهید حاج قاسم سلیمانی ساخته شد

از سال 1392 تا 1398 حدود 24 موزه در سراسر کشور ساخته شده است. بنیاد برای ساخت این موزه‌ها از ظرفیت‌های همه سازمان‌ها و نهادها استفاده کرد و همه را مشارکت داد. کار بزرگی صورت گرفت و دولت و همه دستگاه‌ها پای کار آمدند. انصافاً هم کمک کردند تا موزه‌ها ساخته شود.

بنیاد تلاش کرده است تا آثار دفاع مقدس را به نحوی حفظ کند. در اساسنامه بنیاد آمده است که انتخاب، تملک، حفظ و نگهداری از آثار فیزیکی و ادوات و تجهیزات جنگی برعهده این بنیاد است. همچنین آمده است که تحقیق، شناسایی، جمع‌آوری و تدوین آثار مکتوب و غیرمکتوب برعهده بنیاد است.

سازمان اسناد و مدارک بنیاد، میلیون‌ها سند در اختیار دارد. در پروژه‌های 68گانه، 13 میلیون سند وجود دارد که مرکز اسناد در حال نسخه‌برداری است و در آینده از آن‌ها استفاده می‌شود. ثبت و تدوین مبانی فرهنگی و حماسی دفاع مقدس به منظور انتقال به آیندگان از جمله ماموریت‌های بنیاد است. کارهای محتوایی که در موزه‌ها در حال انجام است، همین ماموریت را دنبال می‌کند.

انتشار دایره‌المعارف دفاع مقدس، تاریخ شفاهی، تاریخ جنگ، روزشمار جنگ و... از جمله ماموریت‌های بنیاد است. ما اکنون در حال تدوین دایره‌المعارف دفاع مقدس هر استان هستیم. آنچه در یک استان در رابطه با هشت سال دفاع مقدس رخ داده باشد در آن دایره‌المعارف جمع‌آوری خواهد شد. پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس نیز یک ماموریت ملی برای تدوین دایره المعارف دفاع مقدس دارد. این‌ها ماموریت‌های بنیاد است.

در رابطه با کتاب هم باید گفت که از ابتدای تشکیل بنیاد تا سال 1392، هفتصد عنوان کتاب به چاپ رسید. اما از سال 1392 تاکنون، هفت هزار عنوان کتاب منتشر شده است. البته ممکن است کیفیت بالایی نداشته باشند.

** هر اثری که درباره دفاع مقدس تولید می‌شود باید به تایید بنیاد برسد

تسنیم: البته بنیاد و انتشارات صریر در سال‌های اخیر چند اثر همچون «آب هرگز نمی‌میرد» داشته که چندین نوبت انتشار پیدا کردند.

ناظر: بسیاری از آثار را مقام معظم رهبری مشاهده فرمودند و بر آن‌ها تقریظ نوشتند. اتفاقات خوبی در حوزه کتاب و حتی موضوعات دیگر رخ داده است. کار خوبی که بنیاد انجام داده است، این می‌باشد که تمامی دستگاه‌های کشوری و لشکری را پای کار آورده است. ماموریت بنیاد، هدایت‌گری و ستادی است. بنیاد در برخی از مسائل مرجع است. هر اثری که در رابطه با دفاع مقدس تولید می‌شود باید به تایید بنیاد برسد. امروز بنیاد به عنوان یک مرجع شناخته می‌شود. نهادها آن را قبول دارند و از آن استعلام می‌گیرند.

بنیاد از توانمندی‌ها و ظرفیت‌های تمامی دستگاه‌ها و نهادهای دولتی، نظامی و... استفاده کرده است. در همین راستا استانداران، روسای هیات‌امناهای مراکز فرهنگی و موزه‌های دفاع مقدس هستند. شوراهای هماهنگی بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان‌ها نیز به ریاست استاندارها برگزار می‌شود.

کتاب آب هرگز نمی‌میرد از کتاب‌های پرتیراژ می‌باشد که توسط انتشارات صریر وابسته به بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس منتشر شده است

تسنیم: شما از تجربه دوران دفاع مقدس که برای هر لشکر و یگان در خط، استان‌های معین و پشتیبان انتخاب شد، بهره گرفتید و امروز در بنیاد به کار می‌برید.

ناظر: بله. در شورای هماهنگی بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس در سطح ملی نیز وزرا و معاونان وزرا عضو هستند که جلسات آن چند بار در سال برگزار می‌شود. هر چیزی که نیازمند تصویب است ابتدا در شورای هماهنگی بررسی و سپس در هیات‌امنا به تصویب می‌رسد و به سراسر کشور ابلاغ می‌شود. وزیر کشور این مصوبات را به استاندارها ابلاغ می‌کند. در هر استان شورای هماهنگی تشکیل می‌شود و موضوعات را پیگیری و اجرا می‌کنند. در هیات‌امنای بنیاد 13 وزیر عضو هستند. بنابراین بنیاد از هیات‌امنای قوی و تاثیرگذار برخوردار است.

البته ممکن است در انجام کارها نواقص و مشکلاتی وجود داشته باشد و همانطور که اشاره کردید کتاب‌ها از کیفیت بالایی برخوردار نباشند، اما در مجموع کارهای خوبی صورت گرفته است. پروژه‌های 68‌گانه بسیار مهم هستند و به نوعی جعبه سیاه جنگ به حساب می‌آیند. این پروژه‌ها جامع و راهبردی هستند. این پروژه‌ها به تایید تمامی فرماندهانی که در جنگ بودند، رسیده است. مجریان پروژه‌ها نیز کسانی بودند که در جنگ نقش داشتند؛ همچون ارتش، سپاه، جهاد، فراجا و....

** 68 پروژه مطالعاتی با 13 میلیون سند نگاشته شده است

تسنیم: در واقع به هر کدام از نهادها گفتید که نقش خودتان را بنویسید.

ناظر: بله. نقش وزارت دفاع در جنگ توسط وزارت دفاع نگاشته شده است. نقش زنان در دفاع مقدس را نیز سازمان نشر آثار و ارزش‌های مشارکت زنان در دفاع مقدس نوشته است.

تسنیم: این نوشته‌ها مبتنی بر سند است؟

ناظر: بله. تمامی نوشته‌ها مبتنی بر سند است و سندها نیز معتبر هستند. در موسسه‌ای که فرماندهان ارشد دوران دفاع مقدس حضور داشتند، بر پروژه‌ها نظارت شده است. هر پروژه‌ای ناظر داشته است.

تسنیم: نظارت شده است تا اغراق‌گویی صورت نگیرد.

ناظر: بله. همه این‌ها براساس سند است و چیزی بدون سند نداریم. 13 میلیون سند داریم. علاوه بر این‌ها آن پروژه‌ای که توسط سپاه نوشته شده است، توسط نماینده‌ای از ارتش مورد تایید قرار گرفته است. ارتش هم هر چیزی نوشته، نماینده سپاه امضا کرده است.

تسنیم: در واقع به توافق و تایید همدیگر و طرفین رسیده است.

ناظر: بله تا اختلافاتی به وجود نیاید.

در ارتباط با تولیدات هنری و ادبی در مراکز استان‌ها هم باید بگویم که اتفاقات بسیاری صورت گرفته است؛ همچون حمایت و مشارکت در تولید فیلم، برگزاری جشنواره‌های مختلف همچون «ترنم فتح» با موضوع گروه‌های موزیک نیروهای مسلح، برگزاری جشنواره ملی تئاتر «سنگر ویژه»، برگزاری جشنواره «فانوس» با موضوع تولیدات اداره کل استان‌ها، برگزاری جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه «رسام». این جشنواره‌ها به صورت سالیانه یا دوسالیانه برگزار می‌شود. در بحث‌های هنری نیز اتفاقات بسیاری زیادی در این باره رخ داده است. در رابطه با نقش زنان، خانواده‌های شهدا و... نیز جشنواره‌هایی برگزار شده است.

در رابطه با نقش روحانیت نیز حوزه علمیه پای کار آمده و در رابطه با دفاع مقدس مشغول فعالیت است. این اقدامات تاثیرگذار است و کمک خوبی می‌توانند بکنند.

** 57 یادمان دفاع مقدس و 2500 یادمان شهدا در سراسر کشور داریم

تسنیم: سوال پایانی بنده در رابطه با یادمان‌های دفاع مقدس، یادمان‌های شهدا و راهیان نور است. نخست اینکه بفرمایید یادمان‌های دفاع مقدس چه تفاوتی با یادمان‌های شهدا دارند؟ اکنون چند یادمان دفاع مقدس و چند یادمان شهدا در سراسر کشور داریم؟ امکان بهره‌برداری از این یادمان‌ها به چه صورت است؟ همچنین برخی از این یادمان‌ها در مسیر عبور مردم برای حضور در راهپیمایی اربعین قرار دارد. آیا برنامه‌ریزی شده است تا یک همکاری و هم‌افزایی بین ستاد اربعین و ستاد راهیان نور شکل بگیرد؟ و باتوجه به اینکه در دو سه سال اخیر شاهد شیوع ویروس کرونا و کاهش رونق گردشگری و راهیان نور بودیم، چه برنامه‌ای دارید تا سفرها به حالت قبل برگردد و شاهد حضور مجدد مردم در یادمان‌ها و راهیان نور باشیم؟

ناظر: یادمان‌های شهدا مربوط به شهدای گمنامی است که توسط کمیته جستجوی مفقودین در خاک عراق و مناطق مرزی شناسایی می‌شوند. وظیفه و ماموریت کمیته شناسایی پیکرهای شهدا و انتقال آن‌ها به کشورمان است. پیکرها از زمانی که وارد کشور می‌شوند در اختیار بنیاد قرار می‌گیرند.

تسنیم: این تقسیم کار فقط برای شهدای گمنام دفاع مقدس است یا برای شهدای مدافع حرم نیز اینگونه است؟

ناظر: نه فقط برای شهدای گمنام دوران دفاع مقدس است. مسئولیت سایر شهدا با بنیاد شهید و امور ایثارگران است و آن بنیاد کارهایش را انجام خواهد داد. مسئولیت تشییع، تدفین و ساخت یادمان‌های آن‌ها با بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس است. شهدای گمنام ابتدا در معراج شهدای تهران قرار می‌گیرند و سپس بنابر تقاضاهایی که وجود دارد به شهرهای مختلف ارسال و پیکرهای مطهر آن‌ها در آنجا دفن می‌شود. تقاضاها در کمیته‌ای بررسی می‌شود. اعضای کمیته از محل بازدید می‌کنند و باید 50 درصد یادمان هم ساخته شده باشد. بعد شهید به آن‌ها داده می‌شود تا در آنجا به خاک بسپارند.

تسنیم: الان چه مقدار تقاضا وجود دارد؟

ناظر: تقاضاها بسیار زیاد است، اما در حال حاضر بیش از 10 هزار شهید گمنام در 2500 نقطه در سراسر کشور یادمان شهید گمنام دفن هستند. در هر استان تعداد زیادی یادمان شهید گمنام داریم. 70 درصد یادمان‌ها ساخته شده است و الباقی تلاش می‌شود که تا پایان امسال ساخته شوند.

در خصوص یادمان‌های دفاع مقدس هم باید گفت که 57 یادمان داریم که این یادمان‌ها در اختیار راهیان نور قرار دارد. راهیان نور در طول سال برقرار است. بیشتر یادمان‌های اصلی در منطقه جنوب هستند که دوره اوج حضور مردم از اواخر سال تا بیستم فروردین است.

** یک میلیون و 200 هزار نفر نوروز امسال در راهیان‌نور حضور یافتند

در سال‌های گذشته به غیر از این یکی دو سالی که کرونا بود و مردم به صورت انفرادی در یادمان‌ها حضور پیدا کردند، چند میلیون نفر در راهیان نور حضور پیدا می‌کردند. از نیمه اسفند 1400 تا بیست فروردین 1401 که سفرهای راهیان نور دوباره برقرار شد، یک میلیون و 200 هزار نفر از یادمان‌ها بازدید کردند.

تسنیم: این آمار را چگونه محاسبه می‌کنید؟ اگر یک نفر در 5 یادمان حضور پیدا کند، 5 بار حساب می‌کنید؟

ناظر: خیر. در ورودی هر یادمان مسئول آمار داریم. آن‌ها شماره ماشین‌ها را می‌نویسند و تعداد افراد را شمارش می‌کنند و اگر همان خودرو به یادمان دیگری برود، دیگر محاسبه نمی‌شود. بنابراین تعدادی افرادی که در نوروز وارد یادمان‌های راهیان نور شدند، یک میلیون و 200 هزار نفر بود. ممکن است یک نفر از یک یادمان و دیگری از شش یادمان بازدید کرده باشد. ضمن اینکه استان‌ها نیز آمار کاروان‌های اعزامی خود را ارائه می‌کنند که با آمارهای در مقصد تطبیق داده می‌شود.

یادمان شلمچه

قبل از اینکه کرونا شیوع یابد، سالیانه هفت میلیون نفر از یادمان‌های دفاع مقدس بازدید می‌کردند. برنامه‌ریزی بنیاد این است که تا سال 1404 این آمار را به 10 میلیون نفر در سال برساند.

ستاد راهیان نور از مجموعه‌های زیرنظر بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس است. رئیس بنیاد، رئیس ستاد مرکزی راهیان نور نیز است. وظایف این ستاد، سیاست‌گذاری، هماهنگی، حمایت، هدایت و پشتیبانی است. در واقع این ستاد رصد، پایش و برنامه‌ریزی می‌کند تا نهادها و سازمان‌ها در این رابطه چه کارهایی انجام بدهند. آموزش راویان، خادمان و... نیز توسط ستاد انجام می‌گیرد. این ستاد یک شورای سیاست‌گذاری نیز دارد که هر ماه جلسات آن برگزار می‌شود. همه دستگاه‌های مربوطه در جلسات این شورا حضور پیدا می‌کنند. هر اتفاقی که می‌خواهد صورت بگیرد، در شورای سیاست‌گذاری در مورد آن بحث و گفتگو می‌شود.