تداوم بی عملی در دیپلماسی اقتصادی / تحریم خالق دیپلماسی لبخند

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ در حالی سال نوی خورشیدی نوید بهاری دلنشین دارد که این روزها کشورمان و به طور کلی جهان درگیر دست و پنجه نرم کردن با ویروس کرونا است. هرچند شاید سال نو، بوی نوروز را نمی‌دهد؛ ولی باید گفت که سالی که گذشت، پر بود از حوادث ریز و درشتی که در عرصه سیاست خارجی و مناسبات بین‌المللی کشور اثرگذار بودند.

مجموعه‌ای از تحولات و و رودیدادهایی که در سال 1398 رخ داد، سبب شد تا به جرأت بتوان گفت که این سال را می‌توان یکی از سال‌های جدی در تاریخ قریب به 42 سال حیات جمهوری اسلامی دانست. بر همین اساس اهم اتفاقاتی که در حوزه روابط بین الملل و سیاست خارجی در سال 98 در صفحه تاریخ ثبت شد را به رشته تحریر درآوردیم.

تحریم سپاه پاسدارن توسط آمریکا

دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده نوزدهم فروردین ماه و در حالی که یک روز به بزرگداشت سالگرد تأسیس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مانده بود، فرمان قرار دادن سپاه در لیست تروریستی را صادر کرد.

البته پدیده تحریم ایران از سوی آمریکا پدیده جدیدی نیست و حتی محمدجواد ظریف از لفظ اعتیاد واشنگتن به تحریم کردن برای اقدامات کاخ سفید یاد کرده بود؛ ولی اقدام ایالات متحده علیه سپاه پاسداران از آن جهت مهم بود که این نیرو به عنوان یک نیروی نظامی رسمی در قانون اساسی یک کشور به رسمیت شناخته می‌شود و از این نظر این اتفاق برای اولین بار در سطح جهان رخ می‌داد.

سیدعباس موسوی سخنگوی وزارت امور خارجه اعلام کرد که ظریف در نامه‌ای از شورای عالی امنیت ملی درخواست کرده است که فرماندهی نیروهای آمریکایی در منطقه معروف به سنتکام را به عنوان نیروی تروریستی اعلام کند.

حسن روحانی رئیس جمهور هم گفت: استکبار جهانی و آمریکا امروز کینه، عداوت و شکست‌های خود را می‌خواهد از طریق تروریست نامیدن گروهی که همواره بزرگ‌ترین هدف و عمل آن مبارزه با تروریسم است، جبران کند.

وزیر امور خارجه کشورمان همچنین در حساب کاربری خود در توئیتر نوشت: هدیه غلط و نابجای دیگری به نتانیاهو در آستانه انتخابات (در سرزمین‌های اشغالی) و یک ماجراجویی خطرناک دیگر از ایالات متحده در منطقه.

کاهش تعهدات برجامی؛ اقدام صحیح اما دیر

18 اردیبهشت سال 1398، شورای عالی امنیت ملی در واکنش به خروج آمریکا از برجام در سال 97، اعلام کرد که صبر استراتژیک ایران به پایان رسیده و از آغاز کاهش تعهدات هسته‌ای کشور ذیل بند 36 برجام خبر داد.

ایران ضمن آنکه در قالب پنج گام، به بخشی از محدویت‌های برنامه اتمی خود در قالب توافق هسته‌ای پایان داد، در کنار آن به اروپایی‌ها که پیش‌تر تعهدات 11 گانه‌ای را نسبت به کشورمان اعلام داشته بودند، مهلت 60 روزه‌ای برای اجرا داد که هر بار با اتمام این مهلت، گام بعدی برداشته خواهد شد.

در همین زمینه شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در نامه‌ای اعلام کرد: شورای عالی امنیت ملی در راستای صیانت از امنیت و منافع ملی مردم ایران و در اعمال حقوق جمهوری اسلامی ایران مندرج در بندهای 26 و 36 برجام، امروز 18 اردیبهشت 1398 دستور توقف برخی اقدامات ایران در توافق برجام را صادر کرد. این تصمیم طی نامه مهمی از سوی روحانی رئیس جمهور و رئیس شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران به سران کشورهای عضو برجام شامل آلمان، انگلیس، چین، روسیه و فرانسه اعلام شده است.

ایران در تاریخ 18 شهریور، 16 تیر، 13 شهریور، 14 آبان و 15 دی با برداشتن مجموعا پنج گام عملا به تمامی محدودیت‌های وضع شده در برجام بر صنعت هسته‌ای کشور خاتمه داد. سیدعباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه در حاشیه نشست گفتگوهای تهران به خبرنگاران گفت: ما با برداشتن گام‌های کاهش تعهدات، به یک توازن جدید در برجام رسیده‌ایم که با خروج آمریکا بر هم خورده بود. اگر طرف مقابل بخواهد کاری کند، ما نیز مجددا برای توازن بخشی در وضعیت توافق هسته‌ای اقدام خواهیم کرد.

سقوط پهپاد آمریکایی با سامانه سوم خرداد

. آغازین ساعات 30 خرداد ماه خبری در تمامی رسانه‌ها پر شد که ایران یک فروند پهپاد آر کیو -4 گلوبال هاوک آمریکایی را که وارد حریم هوایی کشور شده بود، را ساقط کرده است

هرچند مقامات آمریکایی مدعی شدند که این پهپاد در حال پرواز بر فراز آب‌های بین‌المللی بوده‌؛ ولی شواهد دقیقی که ایران از ماجرا به همراه لاشه پهپاد نشان داد، موید این نکته بود که این پهپاد جاسوسی در نزدیکی تنگه هرمز توسط سامانه پدافند هوایی سوم خرداد نیروی هوافضای سپاه پاسداران منهدم شده است.

ظریف در واکنش به اقدام آمریکا در توئیتر خود نوشت: آمریکا علیه ایران تروریسم اقتصادی به راه انداخته و دست به اقدامات مخفیانه زده و حالا هم حریم هوایی ما را نقض کرده است. ما به دنبال جنگ نیستم ولی غیورانه از آسمان، زمین و آب‌های خود دفاع می‌کنیم. ما این تجاوز جدید آمریکا را به سازمان ملل ارجاع داده و نشان خواهیم داد که آمریکا در مورد آب‌های بین‌المللی دروغ می‌گوید.

تحریم دفتر مقام معظم رهبری توسط واشنگتن

ترامپ سوم تیرماه و در واکنش به هدف قرار گرفتن پهپاد فوق پیشرفته گلوبال هاوک، دستور تحریم‌های جدیدی علیه ایران را صادر کرد که گستاخانه شامل رهبر معظم انقلاب و دفتر ایشان شد.

ترامپ بار دیگر با تکرار توهین‌های قبلی خود علیه نظام جمهوری اسلامی و مسئولان، اظهار داشت که تلاش خواهد کرد با اعمال تحریم بیشتر و و اتخاذ راهبرد سیاست فشار حداکثری علیه تهران، ایران را مجبور به مذاکره و انعقاد قرارداد جدید کند.

حسن روحانی رئیس جمهور ایران در واکنش به این اقدام و با ضد بشری خواندن تحریم‌های آمریکا گفت: خوشبختانه کارهایی که امروز آمریکا انجام می‌دهد به معنای شکست قطعی آمریکاست و در این زمینه تردید ندارم وگرنه هیچ آدم عاقلی این کار را انجام نمی‌دهد. یعنی در هیئت حاکمه و کاخ سفید یک سرخوردگی عجیبی به وجود آمده است، آن هم سردرگمی بزرگ.

ظریف نیز در همین زمینه اظهار داشت: اقدام آمریکا در قراردادن نام رهبر معظم انقلاب و افراد وابسته به دفتر ایشان در فهرست تحریم‌ها نشانه این واقعیت است که آنها به طور کامل با موازین بین المللی ناآشنا هستند.

تحریم خالق دیپلماسی لبخند

وزارت خزانه‌داری آمریکا نهم مرداد ماه سال 98 محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران را در لیست تحریم‌های خود قرار داد. این اقدام پس از آن صورت گرفت که ظریف در سفر خود به آمریکا با تعدادی از رسانه‌های آمریکایی گفتگو کرد.

مایک پامپئو وزیر خارجه آمریکا صراحتا از مصاحبه‌های ظریف ابراز خشم کرد و پس از اعلام تحریم ظریف، با انتشار پیامی در توئیتر، از این اقدام استقبال کرده است.

پس از آن، وزارت خزانه داری آمریکا با انتشار بیانیه‌ای، تحریم ظریف را به فرمان اجرایی اخیر رئیس جمهور ایالات متحده درباره ارتباط با دفتر مقام معظم رهبری مستند کرد.

ظریف در توئیتر خود گفت: دلیل اصلی ایالات متحده برای قرار دادن من در لیست تحریم‌ها این است که من «سخنگوی اصلی ایران در جهان» هستم. آیا حقیقت اینقدر دردناک است؟ از آنجا که من هیچ دارایی یا منفعتی در خارج از ایران ندارم این تحریم بر من یا خانواده‌ام هیچ اثری ندارد. متشکرم که مرا چنین تهدید بزرگی برای پیاده کردن اهداف و برنامه‌های تان قلمداد می‌کنید.

وزیر امور خارجه که از روز جلسه اعتماد خود با اعلان نظریه دیپلماسی به جای تقابل به نوعی واژه دیپلماسی خنده را پایه گذاری کرده بود، حالا در مقابل تمامی هشدارهایی که بسیاری از منتقدان مذاکره با آمریکا می‌گفتند، در نهایت نام خود را در لیست تحریمی آمریکا دید.

شهادت سردار سلیمانی؛ رذالت آمریکایی، عزت انقلاب اسلامی

بامداد جمعه 13 دی ماه ارتش آمریکا در اقدامی کاملا رذیلانه و با استفاده از تاریکی شب، خودرو حامل سردار قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را مورد هدف قرار داد که در پی آن سردار سلیمانی به همراه ابومهدی المهندس جانشین فرمانده بسیج نیروهای مردمی عراق در کنار فرودگاه بغداد با شلیک موشک از پهپاد به شهادت رسیدند.

شوک این خبر به حدی بود که در ابتدا کسی آن را باور نمی‌کرد؛ ولی با بیانیه رسمی سپاه پاسداران این کابوس تلخ به واقعیت بدل شد و جامعه ایران و حتی تمامی آزادی خواهان جهان را وارد بهت و ماتم کرد.

وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا به سرعت بعد از این رویداد، اعلام کرد که دستور این حمله هوایی را دونالد ترامپ به عنوان فرمانده کل قوای این کشور صادر کرده است.

بعد از این رویداد بود که رهبر معظم انقلاب و دیگر مسئولان کشوری و لشکری اعلام کردند که در پاسخ به این اقدام رذیلانه آمریکا، انتقامی سخت را از این کشور و مسئولان دخیل در آن خواهند گرفت.

این اتفاقات معادلات منطقه و جهان را علیه آمریکا را بهم ریخت، زیرا در پی شهادت سردار سپهبد سلیمانی، در 70 شهر از آمریکا، فعالان ضد جنگ دست به تظاهرات علیه واشنگتن زدند.

حسن روحانی در این زمینه گفت: شهادت سردار بزرگ اسلام و ایران، فرمانده شجاع سپاه قدس، عزم ملت بزرگ ایران و سایر ملت‌های آزاده را برای ایستادگی و مقابله در برابر زیاده‌خواهی‌های آمریکا و دفاع از ارزش‌های اسلامی، دوچندان کرد.

ظریف در حساب کاربری خود در توئیتر نوشت: تروریسم بین المللی ایالات متحده، هدف قراردادن و ترور ژنرال سلیمانی به عنوان مؤثرترین نیروی مبارزه با داعش، النصره، القاعده و همکارانش بسیار خطرناک و تشدید [رفتارهای] احمقانه است. ایالات متحده مسئولیت تمام پیامدهای ماجراجویانه سرکش خود را بر عهده دارد

تشییع میلیونی؛ رأی «آری» در رفراندوم مردم به مقاومت

در 14 دی ماه، پیکر سردار قاسم سلیمانی، ابومهدی المهندس و سایر شهدای همراه در بغداد و کاظمین تشییع شد. هزاران نفر از مردم عراق در این مراسم حضور یافتند و بر ادامه راه شهدای مقاومت تاکید کردند.

همچنین وداع با شهدای مقاومت به مدت چهار روز در شهرهای اهواز، مشهد، تهران قم و کرمان به طول انجامید و در آن میلیون‌ها نفر از تمامی اقشار و تفکرات با حضور خود در رفراندومی ملی، به مقاومت و شهدای آن لبیک گفتند.

تصاویر وداع با شهدای مقاومت و خداحافظی با شهید سلیمانی در ایران توسط رسانه‌های متعدد جهانی مخابره شد و حیرت جهانیان را در پی داشت. حتی شبکه تندروی فاکس نیوز که محبوب ترامپ است نیز تصویری از تشییع گسترده پیکر حاج قاسم را منتشر کرد.

ظریف با انتشار تصویر تشییع باشکوه حاج قاسم در توئیتر نوشت: آقای ترامپ! آیا در عمر خود چنین دریایی از انسان‌ها را دیده‌اید؟ آیا هنوز می‌خواهید به مشورت‌های دلقک‌هایی که به شما درباره منطقه ما مشورت می‌دهند گوش کنید؟ آیا هنوز تصور می‌کنید می‌توانید اراده این ملت بزرگ و مردمش را بشکنید؟ پایان حضور شوم آمریکا در غرب آسیا آغاز شده است.

حمله به عین الاسد؛ کور کردن چشم فتنه

در حالی که مقام‌های آمریکایی در رجز خوانی‌های پی در پی ایران را تهدید به واکنش گسترده در صورت انجام عملیات برای انتقام شهید سلیمانی می‌کردند و حتی ترامپ در حساب کاربری خود در توئیتر از شناسایی 52 نقطه مهم و فرهنگی در کشورمان برای حمله و نابود کردن صحبت می‌کرد، در ساعات اولیه بامداد 18 دی ماه و در حالی که پیکر سردار سلیمانی در حضور خیل عاشقان و دلدادگان مقاومت در گلزار شهدای کرمان در حال تدفین بود، سپاه اقدام به شلیک چندین موشک بالستیک از کرمانشاه به سمت پایگاه عین‌الاسد آمریکا واقع در استان الانبار عراق کرد.

هرچند بعد از این حمله ترامپ اعلام کرد که حمله موشکی سپاه هیچ خسارتی به پایگاه عین الاسد نداشته؛ ولی در نهایت پنتاگون اعتراف کرد که 110 نفر از سربازان این کشور به دلیل ضربه مغزی در پایگاه آمریکا در عراق، کویت و آلمان مورد درمان قرار گرفته‌اند. همچنین با ورود دوربین رسانه‌ها به داخل پایگاه عین الاسد، حجم خسارت‌های وارد شده به پایگاه نشان داد که حمله موشکی به اهداف از پیش تعیین شده خود رسیده است.

حمله به پایگاه عین الاسد فارغ از میزان خسارت وارده به آن از این جهت مهم بود که برای اولین بار بعد از 78 سال یک کشور به پایگاه آمریکا حمله می‌کرد. گفتنی است که در سال 1941 میلادی ژاپن با حمله به بندر پرل هاربر در آمریکا، زمینه ورود ایالات متحده به جنگ جهانی دوم را فراهم آورد.

ظریف در همین رابطه گفت: حمله موشکی به پایگاه عین الاسد اقدامی متناسب در پاسخ به یک حمله تروریستی و منطبق بر حق ایران در دفاع مشروع بر اساس ماده 51 منشور سازمان ملل است.

سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست خبری خود با خبرنگاران اظهار داشت: ما اعلام کرده ایم که از هر جا علیه ایران و مقامات ایران توطئه انجام شود آن جا را هدف قرار می‌دهیم و برای ما مسجل شده بود که توطئه ترور سردار سلیمانی در پایگاه مورد نظر انجام شده و با اطلاع به مقامات عراقی گفتیم که پایگاهی که در آن علیه سردار سلیمانی توطئه شده است را مورد هدف قرار می‌دهیم.

فعال شدن مکانیسم ماشه

24 دی سه کشور اروپایی حاضر در برجام بدون اشاره به اقدام آمریکا در خروج از برجام، اعمال سنگین‌ترین تحریم‌ها علیه کشور، تهدید شرکای اقتصادی ایران و همچنین بی عملی خود در انجام تعهدات، با متهم کردن کشورمان به انحراف از توافق هسته‌ای، مکانیسم حل اختلاف را فعال کردند.

سیدعباس موسوی در نشست خبری خود با اصحاب رسانه در پاسخ به خبرنگاران عنوان کرد: این موضوع که اروپایی‌ها مکانیسم ماشه را فعال کره‌اند، درست نیست، بلکه آنها به بند 36 متوسل شده اند که وجهه حقوقی ندارد.

وی افزود: پیش از این ایران در نامه آقای ظریف با کاترین اشتون استفاده از این بند را یادآور شده بود و باید گفت که ما قبلا این مکانیسم را فعال کرده بودیم. اینکه آنها در مقابل اقدامات ما بخواهند کاری انجام دهند، خلاف مبنای حقوقی است.

ظریف نیز در حساب کاربری خود در توئیتر با اشاره به گزارش روزنامه آمریکایی واشنگتن پست که افشا کرده بود، دونالد ترامپ اروپا را تحت فشار قرار داده تا مکانیسم ماشه را فعال کنند و در غیر آن صورت تعرفه واردات خودرو را افزایش خواهد داد، نوشت: تسلیم / مماشات [اروپا مقابل آمریکا] مسجل شد. تروئیکای اروپایی بقایای برجام را، برای اجتناب از تعرفه‌های جدید ترامپ، فروخت. دوستان من، فایده‌ای ندارد. شما فقط اشتهای او را باز کردید. قلدر دبیرستان خود را به یاد دارید؟ اگر می‌خواهید که شرافت خود را بفروشید، بفرمائید. اما ژست اخلاق و قانون به خودتان نگیرید. که آن را ندارید.

در نهایت جوزف بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرد که این اتحادیه به همراه تروئیکای اروپایی (انگلیس، آلمان و فرانسه) تصمیم گرفته‌اند که مهلت مکانیسم حل اختلاف را تمدید کنند و تمایلی برای فعال کردن مکانیسم ماشه ندارند.

کرونا؛ اسم رمز توطئه ایران هراسی

پایان سال 98 اما به گونه دیگری رقم خورد. با آغاز ماه اسفند شیوع بیماری کرونا در ایران سبب شد تا برخی رژیم‌ها که همیشه سعی در گل آلود کردن آب داشته تا از این جهت به منافع شوم خود برسند، بار دیگر از این حربه علیه کشورمان استفاده کنند.

در رأس این رژیم‌ها آمریکا بود که بدون توجه به اعمال تروریسم اقتصادی خود علیه ایران که به طور مستقیم بخش دارو و درمان کشورمان را هدف قرار داده، شفافیت و مدیریت ایران در مقابله با ویروس کوید 19 را به زیر سوال می‌برد.

در مقابل اما دستگاه دیپلماسی از طریق نمایندگی‌ها خود در سراسر کشور تلاش کرد که اولا ایرانیانی که به دلیل مسافرت، تحصیل یا تجارت در خارج از کشور بودند را بازگردانده و در کنار آن به ورود کمک‌های بهداشتی و درمانی کمک کند.

سیدعباس موسوی در توئیتر خود تصریح کرد: در پی توئیت و تماس تلفنی ظریف و همچنین تلاش‌های سفارتخانه‌های ایران، علاوه بر کمک‌های چین، ترکیه، امارات عربی متحده، آلمان، فرانسه و انگلیس، کمک‌های نقدی و تجهیزات پزشکی از ژاپن، قطر، جمهوری آذربایجان و روسیه دریافت شده است. دولت و مردم ایران هرگز دوستان دوران سختی را فراموش نمی‌کنند.

در این مسیر ظریف نیز با تماس با همتایان منطقه‌ای و جهانی خود، همکاری مشترک و جهانی را تنها راه حل مبارزه و پیروزی با کرونا دانست و طی نامه‌ای به آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد، خواستار پایان یافتن تحریم‌های آمریکا علیه کشورمان شد.

جای خالی اقتصاد در دیپلماسی وزارت امور خارجه

در حالی که دو سال از زمانی که محمدجواد ظریف با تغییر ساختار وزارت امور خارجه تلاش کرد تا سیاست کشور را در خدمت اقتصاد قرار داده و به تجارت خارجی کشور رونق ببخشد؛ ولی همچنان درب به همان پاشنه سابق چرخید و آنچه برای دستگاه دیپلماسی مهم بود، مذاکره با اروپا، نجات برجام و راه اندازی اینستکس بود.

انتظار این بود که با تذکر مکرر نمایندگان به وزیر امور خارجه در مورد توجه به ظرفیت مغفول مانده دیلماسی اقتصادی در حوزه سیاست خارجه اقدام در خوری در این حوزه صورت بگیرد اما آنچه در نهایت شاهد بودیم این بود که دستگاه دیپلماسی همچنان راه برون رفت از مشکلات را مذاکره و توسل به کشورهای غربی می‌دید و همچنان به ظرفیت‌های داخلی و توان بومی بی توجهی می‌کرد.