رتبه دانشگاه‌های ایران در رتبه‌بندی تایمز در بین کشورهای‌اسلامی

نظام‌های رتبه‌بندی توانسته‌اند جایگاه دانشگاه‌ها را در جهان روشن کنند. بر اساس آخرین نتایج نظام رتبه‌بندی تایمز، دانشگاه‌های ایرانی توانسته‌اند در میان کشورهای اسلامی رتبه اول را کسب کنند.

به گزارش خبرنگار مهر، رشد کیفیت تولیدات علمی یکی از مهمترین عوامل دستیابی به مرجعیت علمی به عنوان اولین بند از سیاست‌های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری است. همزمان با افزایش چشمگیر تولید علم در 10 سال اخیر برنامه‌ریزی و توجه به کیفیت تولید علم از 7 سال پیش آغاز و شاهد حضور معنادار دانشگاه‌های کشور در میان دانشگاه‌های برتر دنیا بوده و هستیم.

بر اساس گزارش‌های سالانه پایگاه شاخص‌های اساسی علم (ESI) متعلق به شرکت کلاریویت آنالتیکس (ISI) و انتشار لیست دانشگاه‌های برتر دنیا از جمهوری اسلامی ایران در سال 94 تعداد 30 دانشگاه، سال 95 تعداد 35 دانشگاه، سال 96 تعداد 53 دانشگاه و در آخرین فهرست در سال 98 تعداد 65 دانشگاه در زمره دانشگاه‌های اثرگذار و برتر دنیا قرار گرفته بودند.

گزارش‌های مختلف انتشار یافته از نظام‌های رتبه بندی بین‌المللی معتبر نشان می‌دهد که جایگاه جمهوری اسلامی ایران از نظر تعداد حضور دانشگاه‌های کشور در اغلب نظام‌های رتبه بندی بین‌المللی در 5 سال اخیر به طور چشمگیری افزایش یافته و این امر موید صحت نقش تدریجی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور در میان دانشگاه‌های موثر و برتر دنیاست.

هرچند در آخرین رتبه بندی‌های بین‌المللی انجام شده حضور 43 دانشگاه از ایران به صورت بالفعل گزارش شده است ولی بر اساس پایش‌ها و تحلیل‌های صورت گرفته در گروه رتبه بندی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام ظرفیت حضور بیش از 65 دانشگاه از ایران به صورت بالقوه وجود خواهد داشت که با برنامه‌ریزی، هدایت و راهنمایی ظرف دو سال آینده حضور سایر دانشگاه‌های کشور در نظام‌های بین‌المللی معتبر دنیا محقق خواهد شد.

اهمیت رتبه بندی و ارزیابی دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی عالی

در دهه گذشته عبارت دانشگاه تراز جهانی (World Class University) به یک اصطلاح معروف تبدیل شده است. این امر صرفا به علت بهبود کیفیت یادگیری و پژوهش در آموزش عالی نیست، بلکه آنچه مهم است بحث توسعه ظرفیت دانشگاه جهت رقابت در آموزش عالی در سطح جهانی است که این امر از طریق کسب، انطباق و خلق دانش پیشرفته انجام می‌پذیرد.

شاخص‌ترین ویژگی‌های یک دانشگاه تراز جهانی نقش آفرینی در اقتصاد دانش بنیان و تجاری سازی علم تولیدی، نقش آفرینی در جامعه و پاسخ گویی به نیاز جامعه خودش، دارا بودن رتبه‌های مناسب در رتبه‌بندی جهانی و دارا بودن مدیریت استراتژیک است.

نظام‌های رتبه بندی به عنوان ابزاری مهم در این راستا توانستند این عنوان را برای دانشگاه‌ها مشخص کرده با ارزیابی و سنجش همه جانبه عملکرد دانشگاه‌ها، جایگاه و رتبه آنها را مشخص کنند. همچنین شاخص‌های این نظام‌ها می‌توانند مسیر حرکت به سمت جهانی شدن را مشخص کنند.

استفاده از شاخص‌ها و ویژگی‌های دانشگاه‌های تراز جهانی و بومی کردن این شاخص‌ها بر اساس شرایط، ظرفیت‌ها و فرهنگ ملی یک ضرورت است.

لیورپول (2005) معتقد است که دانشگاه‌های تراز جهانی دارای عناصر اصلی از جمله 1. برنامه درس بین‌المللی، 2. افزایش تبادل دانشجویی، 3. افزایش دانشجویان بین‌المللی، 4. اجرای بهسازی هیئت علمی و تبادل اساتید، 5. استفاده از فناوری اطلاعات، 6. تقویت همکاری با مؤسسان بیرونی و پیشرفت در توسعه بین‌المللی است.

اهداف رتبه بندی: 1. ارزیابی و مقایسه همه جانبه عملکرد علمی موسسات و فهرست کردن آنها، 2. شناسایی بهترین دانشگاه و یا مؤسسه‌های تحقیقاتی در حوزه‌های مختلف علمی، 3. مشخص کردن نقاط ضعف و قدرت، 4. شناسایی رقبا و شکاف موجود، 5. تقویت ارتباطات علمی و تحقیقاتی در سطح ملی و بین‌المللی، 6. افزایش حس رقابت بین دانشگاه‌ها

منابع اطلاعاتی در نظام‌های رتبه بندی: اطلاعات حاصل از نظرسنجی‌ها (Survey data). اطلاعات حاصل از دانشگاه‌ها. اطلاعات از سایر منابع و پایگاه‌های اطلاعاتی مستقل

شاخص‌های سنجش عملکرد دانشگاه‌ها در نظام‌های رتبه بندی شامل: 1. آموزش، 2. پژوهش، 3. فناوری. 4. نوآوری، 5. امکانات، 6. شهرت، 7. ارتباط با جامعه و صنعت، اثربخشی اجتماعی، اقتصادی و صنعتی

نکته: ویژگی‌های شاخص‌های مهم مورد استفاده در رتبه بندی عبارتند از: سادگی شاخص، قابل اندازه‌گیری دقیق، دارای اعتبار و قابل اعتماد، مرتبط بودن سنجه‌ها.

نظام‌های رتبه بندی معتبر در سطح بین‌المللی:

1. رتبه بندی تایمز (Times)

2. رتبه بندی لایدن Leiden))

3. رتبه بندی شانگهای (Shanghai)

4. رتبه بندی کیو. اس (Quacquarelli Symonds)

5. رتبه بندی بین‌المللی ISC (ISC world University rankings)

گزارش حاضر به معرفی نظام رتبه بندی معتبر بین‌المللی تایمز (timeshighereducation) پرداخته و روند حضور دانشگاه‌های کشور را در این نظام رتبه بندی بین‌المللی معتبر تشریح می‌کند.

رتبه اول ایران از نظر تعداد دانشگاه‌ها در منطقه و کشورهای اسلامی

رتبه بندی تایمز یکی از مشهورترین نظام‌های رتبه بندی بین‌المللی دانشگاه‌ها است که اولین بار در سال 2004 با همکاری تایمز و کیواس تحت عنوان رتبه بندی «تایمز - کیو اس» و از سال 2010 به بعد با همکاری موسسه تامسون رویترز منتشر شد.

در رتبه بندی سال 2016 این پایگاه جهت تامین اطلاعات مورد نیاز خود، همکاری خود را با تامسون رویترز قطع و با پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس آغاز به همکاری کرد.

تغییر منبع اطلاعاتی مورد استفاده پایگاه رتبه بندی تایمز از ISI به SCOPUS بر روی نحوه حضور دانشگاه‌ها و رتبه آنها تاثیرگذار بود. پایگاه رتبه بندی تایمز جهت ارزیابی دانشگاه‌ها قسمتی از اطلاعات مورد نیاز خود را از خود دانشگاه‌ها، قسمتی دیگر را از نظرسنجی‌ها و اطلاعات پژوهشی و استنادات را از پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس تهیه می‌کند.

در پایگاه رتبه بندی تایمز در سال‌های 2012 تا 2014 از ایران تنها یک دانشگاه حضور داشت. در سال 2015 دو دانشگاه صنعتی شریف و صنعتی اصفهان در این رتبه بندی حضور یافته و در سال 2016 تعداد دانشگاه‌ها به 8 مورد رسید.

در سال 2017 این تعداد به 13 دانشگاه افزایش و در سال‌های 2018 و 2019 این تعداد به ترتیب به 18 و 29 دانشگاه افزایش یافته است.

در رتبه بندی اخیر در سال 2020 با ورود 11 دانشگاه جدید شاهد حضور 40 دانشگاه از جمهوری اسلامی ایران در جمع 1396 دانشگاه برتر جهان از 92 کشور بوده و این موضوع نویدبخش حرکت هر چه بیشتر دانشگاه‌های توانمند ایران در رتبه بندی‌های معتبر بین‌المللی است.

در آخرین رتبه بندی انتشار یافته دانشگاه‌های یاسوج، بین‌المللی امام خمینی، علوم پزشکی تبریز، علوم پزشکی اصفهان، دانشگاه کردستان، بوعلی سینا، سمنان، شاهد، شهید چمران اهواز، شهرکرد و دانشگاه علوم پزشکی شیراز برای اولین بار در رتبه بندی تایمز حضور یافته‌اند.

بر این اساس در رتبه بندی تایمز سال 2020، دانشگاه صنعتی نوشیروان بابل، با قرار گرفتن در بازه رتبه‌ای 400-351 و دانشگاه یاسوج با قرار گرفتن در بازه رتبه‌ای 500-401 به عنوان دانشگاه‌های اول و دوم ایران در این رتبه بندی معرفی شده‌اند.

در رتبه بندی تایمز در سال 2020 در مقایسه با سال 2019 همزمان با افزایش تعداد دانشگاه‌های کشور ارتقای جایگاه 100 پله‌ای برخی دانشگاه‌های کشور از جمله دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه‌های علوم پزشکی مشهد، علوم پزشکی تهران، علوم پزشکی ایران، علوم پزشکی شهید بهشتی و علوم پزشکی مشهد بوده است.

رتبه دانشگاه‌های ایران در جدول نشان داده شده است. لازم به ذکر است که دانشگاه‌هایی که رتبه بندی آنها در بازه یکسان هستند همگی هم رتبه بوده و ترتیب اسامی ذکر شده در این گزارش مطابق با سامانه رتبه بندی تایمز و بر اساس حروف الفبا (به لاتین) است. بنابراین دانشگاه‌های امیر کبیر، صنعتی شریف، کاشان، علوم پزشکی مشهد و علوم پزشکی تهران در رتبه سوم قرار گرفته و سایر دانشگاه‌ها نیز در بازه‌های یکسان هم رتبه هستند.

تعداد و رتبه دانشگاه‌های ایران در نظام رتبه بندی بین‌المللی تایمز 2020

ردیف دانشگاه رتبه در 2020 رتبه در 2019 1 صنعتی نوشیروانی بابل 351-400 351-400 2 * دانشگاه یاسوج 401-500 - 3 دانشگاه صنعتی امیرکبیر 501-600 501-600 دانشگاه کاشان 501-600 دانشگاه علوم پزشکی مشهد 601-800 دانشگاه صنعتی شریف 601-800 دانشگاه علوم پزشکی تهران 601-800 4 * بین‌المللی امام خمینی 601-800 - دانشگاه علوم پزشکی ایران 801-1000 دانشگاه علم و صنعت 601-800 دانشگاه صنعتی اصفهان 601-800 دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی 801-1000 دانشگاه صنعتی شیراز 601-800 دانشگاه تبریز 601-800 * دانشگاه علوم پزشکی تبریز - دانشگاه تهران 601-800 5 دانشگاه فردوسی مشهد 801-1000 801-1000 دانشگاه اصفهان 801-1000 * دانشگاه علوم پزشکی اصفهان - خواجه نصیرالدین طوسی 801-1000 * دانشگاه کردستان - دانشگاه مازندران 801-1000 دانشگاه شهید بهشتی 801-1000 دانشگاه شیراز 801-1000 6 دانشگاه الزهرا 1001+ 1001+ دانشگاه شهید مدنی آذربایجان 801-1000 دانشگاه بیرجند 1001+ * دانشگاه بوعلی سینا - دانشگاه گیلان 801-1000 دانشگاه خوارزمی - * دانشگاه سمنان - * دانشگاه شاهد - دانشگاه شهید باهنر کرمان 1001+ * دانشگاه شهید چمران اهواز - * دانشگاه شهرکرد - دانشگاه صنعتی شاهرود 1001+ * دانشگاه علوم پزشکی شیراز - دانشگاه ارومیه 1001+ دانشگاه یزد 1001+ دانشگاه زنجان 1001+

*دانشگاه‌هایی هستند که اولین بار در رتبه بندی تایمز حضور یافته‌اند

جایگاه دانشگاه‌های جهان در رتبه بندی تایمز 2020

در رتبه بندی تایمز 2020، تعداد 1396 دانشگاه برتر جهان از 92 کشور رتبه بندی شده‌اند که دانشگاه‌های کشورهای برونئی، کوبا، مالت، مونته نگرو، پورتوریکو و ویتنام برای اولین بار در این رتبه بندی حضور داشته‌اند.

در رتبه بندی تایمز 2020، سه دانشگاه آکسفورد، دانشگاه صنعتی کالیفرنیا و دانشگاه کمبریج (از انگلیس) به ترتیب در رتبه‌های اول تا سوم قرار دارند. دانشگاه‌های استنفورد، MIT، پرینستون، هاروارد، ییل، شیکاگو و کالج لندن به ترتیب در رتبه‌های 4 الی 10 دنیا قرار گرفته‌اند. در بین 10 دانشگاه برتر جهان 3 دانشگاه از کشور انگلستان و 7 دانشگاه از ایالات متحده بوده‌اند.

کشور چین با دو دانشگاه تسینگ هووا و دانشگاه پکن که به ترتیب در رتبه‌های 23 و 24 قرار دارند بهترین رتبه‌های دانشگاه‌های آسیا را از آن خود کرده‌اند.

کشور آمریکا با 172 دانشگاه، انگلیس با 100 دانشگاه، چین 81 دانشگاه، آلمان 48 دانشگاه، فرانسه 38 دانشگاه، استرالیا 35 دانشگاه و کانادا 30 دانشگاه در این رتبه بندی حضور داشته‌اند.

بهترین رتبه بین‌المللی دانشگاه‌های برتر دنیا در کشورهای انگلیس برابر با رتبه 1، آمریکا رتبه 2، سوئیس رتبه 13، کانادا رتبه 18، چین رتبه 23، سنگاپور رتبه 25، آلمان و استرالیا رتبه 32، هونگ کنگ رتبه 35، سوئد رتبه 41، فرانسه و بلژیک رتبه 45، هلند رتبه 59، کره جنوبی رتبه 64، فنلاند رتبه 96، دانمارک رتبه 101، نروژ رتبه 131، اتریش رتبه 134، اسپانیا رتبه 143، ایتالیا رتبه 149 و روسیه رتبه 189 بوده است.

جایگاه دانشگاه‌های کشورهای اسلامی در رتبه بندی تایمز 2020

در رتبه بندی سال 2020 تایمز از نظر تعداد دانشگاه‌ها، جمهوری اسلامی ایران با 40 دانشگاه بیشترین تعداد حضور را داشته است. سایر کشورهای اسلامی کشور ترکیه با 34 دانشگاه، مصر با 20 دانشگاه، پاکستان 14، مالزی 13 دانشگاه، الجزایر 8 دانشگاه، عربستان سعودی 7 دانشگاه، اندونزی با 6 دانشگاه، اردن با 5 دانشگاه، مراکش و امارات متحده عربی هرکدام 4 دانشگاه، لبنان 3 دانشگاه، عراق و قزاقستان هرکدام 2 دانشگاه و سایر کشورهای عمان، نپال، تانزانیا، جامائیکا، قطر و کویت با یک دانشگاه در این رتبه بندی حضور داشتند.

در میان دانشگاه‌های برتر کشورهای اسلامی، عربستان صعودی در بازه 250-201، مالزی و امارات متحد عربی در بازه 350-301، ایران و اردن در بازه 400-351، ترکیه در بازه 500-401 بهترین رتبه جهانی را کسب کرده‌اند.

در مجموع از میان کشورهای اسلامی تنها 12 دانشگاه رتبه زیر 500 داشته‌اند. این در حالی است که طبق برنامه 10 ساله علم، نوآوری و فناوری کشورهای اسلامی عضو OIC (مصوب 2017 در قزاقستان) لازم است تا 2026 تعداد 50 دانشگاه از کشورهای اسلامی در میان 500 دانشگاه برتر دنیا قرار گیرند.

به همین دلیل باید تلاش‌های جدی همراه با تهیه برنامه راهبری و نقشه راه مناسب توسط دانشگاه‌های این کشورها صورت گرفته تا علاوه بر افزایش تعداد دانشگاه‌ها، رتبه و جایگاه مناسب را در سطح بین‌المللی کسب کنند.

وضعیت مقایسه‌ای حضور دانشگاه‌های کشور، جهان اسلام و دنیا در نظام رتبه بندی بین‌المللی تایمز

آمار دانشگاه‌ها

سال 2020 سال 2019 سال 2018 سال 2017 سال 2016 سال 2015 سال 2014 تعداد دانشگاه‌های ایران در سال‌های مختلف 40 29 18 13 8 2 1 تعداد دانشگاه‌های کشورهای اسلامی 168 129 97 76 44 9 8 تعداد دانشگاه‌های جهان 1397 1258 1103 981 800 401 400 بهترین رتبه جهانی کسب شده توسط دانشگاه‌های کشور در نظام رتبه بندی بین‌المللی تایمز تعداد دانشگاه‌ها 40 29 18 13 8 - - دانشگاه اول و رتبه دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل با رتبه 400-351 دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل با رتبه 400-351 دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل با رتبه 350-301 دانشگاه علم و صنعت ایران و دانشگاه صنعتی شریف با رتبه 600-501 دانشگاه علم و صنعت ایران و دانشگاه صنعتی شریف با رتبه 500-401 - -

روش شناسی رتبه بندی تایمز

پایگاه رتبه بندی تایمز یکی از نظام‌های معتبر بین‌المللی است که از سال 2004 مراکز آموزش عالی را در سرتاسر جهان مورد ارزیابی و رتبه بندی قرار داده است. این رتبه بندی از 13 شاخص به شرح جدول زیر در قالب 5 معیار کلی آموزش با وزن 30 درصد، پژوهش با وزن 30 درصد، استنادات با وزن 30 درصد، وجهه بین‌المللی با وزن 7.5 درصد و ارتباط با صنعت با وزن 2.5 درصد بهره گرفته است.

معیارها کلی و شاخص‌های رتبه بندی بین‌المللی تایمز

وزن معیار معیار شاخص وزن شاخص 30 آموزش بررسی شهرت: آموزش 15 درصد نسبت مدرک دکتری به تعداد اعضای هیئت علمی 6 درصد نسبت تعداد کل دانشجویان کارشناسی به اعضای هیئت علمی 4.5 درصد نسبت مدرک دکتری به کارشناسی ارائه شده توسط مؤسسه 2.25 درصد درآمد مؤسسه نسبت به تعداد اعضای هیئت علمی 2.25 درصد 30 پژوهش بررسی شهرت: پژوهش 18 درصد درآمد پژوهش 6 درصد تعداد مقالات منتشر شده به ازای اعضای هیئت علمی 6 درصد 30 استنادات تأثیر - میانگین تعداد استنادها به ازای مقالات منتشر شده 30 درصد 2.5 درآمد صنعتی درآمد پژوهشی حاصل از صنعت (به ازای اعضای هیئت علمی) 2.5 درصد 7.5 وجهه بین‌المللی نسبت اعضای هیئت علمی بین‌المللی به بومی 2.5 درصد نسبت دانشجویان بین‌المللی به بومی 2.5 درصد سهم مقالات منتشر شده مشترک با نویسندگان همکار بین‌المللی 2.5 درصد

محاسبات رتبه بندی تایمز توسط شرکت خدمات حرفه‌ای پرایس واتر هاوس کوپرز (PWC) انجام شده است. محاسبات شاخص‌ها و نمرات توسط 3 منبع اطلاعاتی صورت گرفته است که این منابع عبارت هستند از:

1. داده‌های ارسالی از دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی که به صورت خود اظهاری جمع آوری می‌شوند

2. داده‌های حاصل از نظرسنجی شهرت توسط متخصصین آموزش عالی

3. اطلاعات تولیدات علمی موسسات آموزش عالی نمایه شده در پایگاه استنادی اسکوپوس

داده‌های رتبه بندی سال 2020 بیش از 23 هزار نشریه علمی را که توسط پایگاه اسکوپوس الزویر نمایه می‌شود را در بر می‌گیرد. تولیدات علمی دوره 5 ساله 2018-2014 و استنادات دوره شش ساله 2019-2014 را شامل می‌شود.