عملکرد کشورها در مقابله با کرونا / از راهکار «استراتژی تسکین» تا «استراتژی سرکوب»

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری میزان، در همین چند هفته اخیر برخی راهکارهای مقابله با کرونا از سوی دولت‌های مختلف اجرا شده که یا متوقف شده و یا در ادامه به شکل دیگر در آمده است چرا که از سیاست نخست اتخاذ شده برای مهار این ویروس، پاسخ مناسب را دریافت نکرده اند.

تا پیش از سه شنبه پنجم فروردین 1399 برابر با 24 مارس 2020 بعضی کشورها از راهکاری به نام «استراتژی تسکین» برای کنترل بیماری کووید 19 استفاده کردند اما از این تاریخ به بعد برای تعدادی از این دولت ها ناکارآمدی راهکارهای موسوم به «استراتژی تسکین» عیان و ثابت شد که تنها راه مقابله با کرونا اتخاذ هر چه سریع تر «استراتژی سرکوب» است.

استراتژی تسکین چیست؟ استراتژی تسکین Mitigation Strategy بر بنیاد تئوری «ایمنی گله ای» Herd Immunity بنا شده که در تاریخ پزشکی به کار می رود بدان معنا که در تاریخ بشر و سایر حیوانات بر اساس اصل «انتخاب طبیعی» بیماری هایی آمده و رفته اند و با نابود شدن بخشی از جمعیت (گله) سایرین مصون شده اند.

«ایمنی گله‌ای»، که در معادل گزینی فارسی آن را تزئین کرده و به جایش «ایمنی جمعی» به کار می برند، مفهوم علمی دقیقی است اما نمی تواند راهکار دولت ها برای مبارزه با کرونا باشد به بهای مرگ بخش مهمی از جمعیت. نمونه های موفق چین و سایر کشورها، به ویژه سه کشور تایوان، کره جنوبی و تایلند، ثابت می کند که ویروس مهار شدنی است، هیچ الزامی نیست بخش مهمی از جامعه مبتلا شوند و مدیریت قوی دولتها می تواند جان انسانها را نجات دهد.

«استراتژی تسکین» را این گونه تعریف می کنند: «غیر ممکن است بتوانیم مانع از شیوع عام کروناویروس شویم، پس اجازه دهیم راه خود را برود و 60 تا 70 درصد مردم مبتلا شوند و در این دوره از طریق سیستم بهداشتی ویروس را مدیریت کنیم. «استراتژی سرکوب» بدان معناست که باید به فوریت و با اقدامات ضربتی و سنگین بیماری را تحت کنترل در آورد و از طریق مراعات اکید اصول «دوری گزینی» یا «فاصله گیری اجتماعی Social Distancing و تست گسترده بیماران و قرنطینه کردن اکید حاملان ویروس و مبتلایان و سایر اقدامات ضرور مانند بستن مرزها زنجیره انسانی انتقال ویروس را قطع کرد. همه اینها در حالی است که تحقیقات نشان داده تنها راه برای مبارزه با این مشکل قرنطینه کامل و شکستن حلقه اتصال است تا انتشار ویروس از نقطه «الف» به «ب» تسری پیدا نکند از همین روست که بسیاری از دولت ها بر «خانه ماندن» تاکید می کنند.

انگلیس دولت انگلیس نیز سیاست «ایمنی گله‌ای» را پیاده سازی کردند اما آنها نیز متوجه مناسب نبودن این روش شدند بنابراین به سوی قرنطینه کامل پیش رفتند. این دولت که در ابتدا به دنبال استراتژی عجیب انتشار آزاد ویروس و کسب مصونیت طبیعی از سوی حداقل 60 درصد از مردم بود، پس از روبرو شدن با انتقادات وسیعی که تعداد تلفات را در این شرایط مابین 250 هزار تا 300 هزار نفر می دانست از برنامه خود عقب نشینی کرد. در همین رابطه بوریس جانسون، نخست وزیر انگلستان در یک کنفرانس مطبوعاتی با اعلام این تصمیم گفت: «همه با هم برای غلبه بر این ویروس تلاش خواهیم کرد. از مردم هم می خواهم که با ماندن در خانه هایشان به سلامتی جامعه کمک کنند.» دولت بوریس جانسون که منادی جنجالی «استراتژی تسکین» بود اما سرانجام مجبور شد در 16 مارس 2020 برابر با 26 اسفند 1388 به طور رسمی از موضع خود به سود «استراتژی سرکوب» عدول کرده و راهکارهای ضربتی و سخت در پیش گرفته است.

موضع دولت انگلستان در ابتدا این بود که اگر محدودیت ها را زودتر از موقع به اجرا بگذارد، مردم پس از گذشت مدتی دلزده و خسته می شوند و آن محدودیت ها را رعایت نخواهند کرد. این استراتژی چنین است که مقام های بهداشتی این کشور حتی ایزوله کردن افراد مسن را هم هنوز زود می دانند. این استراتژی ریسک مبتلا شدن 40 میلیون نفر به ویروس کرونا را می پذیرد. در ابتدا دولت بریتانیا برای مقابله با کرونا چهار مرحله عملیاتی را در دستور کار خود قرار داد که این مراحل بر اساس میزان شیوع این بیماری تنظیم شده بود و شامل تلاش برای مهار، تاخیر، تحقیق و واکنش دولت به گسترش کروناویروس بود. مرحله اول شامل شناسایی مبتلایان به این ویروس و انتقال آنان به واحد خاص بیماری های عفونی و قرنطینه آنان برای پیشگیری از گسترش بیماری است. اگر این ویروس کنترل نشود، می تواند دهها هزار نفر را آلوده کند و تعداد قابل توجهی در همان زمان به شدت بیمار شوند و سیستم بهداشت ملی انگلیس (NHS) را تحت الشعاع خود قرار دهند در نتیجه ممکن است تختخواب مراقبت های بحرانی برای بیماران کافی نباشد. راهبرد تاخیر نیز به دلیل احتمال انتقال این بیماری در ماه های بهار و تابستان طراحی شده است که ممکن است این بیماری در هوای گرم نیز امکان انتشار اما به میزان کمتر داشته باشد.

در این مرحله است که دولت تدابیری از قبیل تعطیلی مدارس، به تعویق انداختن یا لغو تجمعات بزرگی مانند مسابقات فوتبال و کنسرت ها و تشویق مردم به کار از خانه را در نظر خواهد گرفت. این چیزی است که مقامات آن را «فاصله اجتماعی» می نامند و به افراد گفته می شود که تعامل خود را با یکدیگر محدود می کنند، بیشتر در خانه بمانند و در ملاقات با نزدیکان سالخورده و غیره تجدیدنظر کنند. سومین مرحله مهم، تحقیقات است که از قبل آغاز شده و همچنان ادامه خواهد داشت. مرحله نهایی راهبرد دولت برای کاهش ویروس با گسترش بیماری و عدم امکان توقف یا حتی کاهش سرعت آن است. در این مرحله تاکید بر نجات هر چه بیشتر زندگی و حفظ نظم عمومی و تداوم خدمات عمومی خواهد بود. در این مرحله شورای امنیت ملی، شوراهای محلی، پلیس، آتش نشانی و غیره مواردی با عنوان برنامه های مقابله با گسترش این ویروس را فعال می کنند. در موارد شدید پزشکان مجبور به مراقبت جیره بندی برای افراد به شدت نیازمند خواهند شد. ممکن است پلیس نتواند به برخی از این موارد واکنش نشان دهد و در این زمان ارتش انگلیس نیز به پلیس کمک خواهد کرد. مت هانکوک، وزیر بهداشت انگلیس تصمیمات خود را بر اساس توصیه های علمی که به دولت داده می شود، با هدف حداقل کردن اختلالات اجتماعی و اقتصادی، منوط به ایمن نگه داشتن مردم اتخاذ خواهد کرد. هلند و کانادا از 23 مارس 2020 مقارن با چهار فروردین 1396، دولت های هلند و کانادا نیز که «استراتژی تسکین» را دنبال می کردند، عقب نشینی کرده و «استراتژی سرکوب» را در پیش گرفتند و برخی اقدامات ضربتی مبتنی بر «دوری گزینی اجتماعی» را اعلام کردند. نتیجه اتخاذ سه ماهه سیاست «ایمنی گله ای» و راهکارهای مبتنی بر «استراتژی تسکین» از سوی دولت های کانادا و هلند گسترش وسیع بیماری بود در کشورهای فوق که امروز مقابله با آن را برایشان بسیار دشوار تر می کند و احتمالا سرنوشتی نزدیک چون ایتالیا و اسپانیا را در این دو کشور رقم می زند.

آمریکا ایالات متحده و رئییس‌جمهور آ «دونالد ترامپ در ابتدا با این توجیه که قرنطینه موجب فروپاشی اقتصادی می شود، مخالف قرنطینه بودند. دولت ترامپ افتاد ترجیح داد بین اقتصاد و احتمالا تلفات محدود، دومی را انتخاب کنند اما چون به مرور تعداد مبتلایان به این ویروس در آمریکا زیاد شد و هزاران نفر تخت های بیمارستانی را اشغال کردند آنها به این نتیجه رسیدند که نظام درمان با کمبود روبرو خواهد شد بنابراین هم چرخ اقتصاد می خوابد هم تلفات زیاد می شود با این نتیجه گیری دولت ترامپ تغییر روش داد و قرنطینه کامل را برگزید.

این در حالی است که به تازگی ترامپ بار دیگر تاکید کرده است که مردم می خواهند به سر کار برگردند چون در غیر این صورت اقتصاد ضربه خواهد خورد. با این حال به نظر می رسد که موضع رییس جمهوری آمریکا نسبت به قبل کمی ملایم تر شده است. او قبلا گفته بود «ما نسبتا به زودی کار را از سر خواهیم گرفت. خیلی دلم می خواهد تا عید پاک امور از سر گرفته شود.» اما او چهارشنبه گفت امیدوار است تا «عید پاک - 12 آوریل - بتواند در مورد گامهای بعدی تصمیم بگیرد و افزود که «ممکن است بخش هایی از کشور» دوباره سر کار رفته باشند چون «بخش های بزرگی از کشور هست که تاثیر کمی گرفته است.» او اضافه کرد که «هر چه بیشتر تعطیل بمانیم بهبود اقتصادی سخت تر می شود.» تردد در مهار شیوع اندرو کومو، فرماندار نیویورک گفته است: «نشانه هایی اولیه از موثر بودن تدابیری مثل کاهش ظاهر شده است.» از طرفی، سنای آمریکا یک بسته محرک های اقتصادی به ارزش دو تریلیون دلار برای کاستن از تاثیر شیوع کووید19 را تصویب کرده است. این طرح شامل پرداخت 1200 دلار به بیشتر بزرگسالان و کمک به کسب و کارهای کوچک برای پرداخت حقوق کارمندان می شود. این طرح که جزییات کامل آن هنوز روشن نیست در صورت تصویب نهایی بزرگترین مجموعه محرک اقتصادی در تاریخ آمریکا خواهد بود.

با این حال منتقدان از هر دو حزب دمکرات و جمهوری خواه تهدید کرده اند که مانع تصویب آن خواهند شد. پیشتر تیم اسکات، بن سس و لیندزی گراهام سناتورهای جمهوری خواه گفتند که این لایحه طوری تنظیم شده که «کارمندان را تشویق می کند به جای آنکه سر کار بروند ترجیح دهند بیکار شوند. آنها در بیانیه ای گفتند اگر این مشکل حل نشود یا دولت اطمینان حاصل نکند که هیچ کس در دوره بیکاری حقوقی بیش از حقوق اشتغال نخواهد گرفت، «متاسفانه ما مجبوریم با این لایحه مخالفت کنیم.» به گزارش خبرگزاری رویترز، سناتور برنی سندرز نیز گفته است: «من آماده ام این طرح را متوقف کنم مگر آنکه شروط قوی تری بر 500 میلیارد دلار پولی که قرار است صرف رفاه کمپانی ها شود اعمال شود.» الگزاندریا او کازیو کورتز، نماینده چپگرا از برانکس نیویورک در کنگره هم جزییات طرح را «نگران کننده» خوانده است. این طرح از حمایت فراجناحی برخوردار است اما همچنین باید در دو مجلس نمایندگان تصویب شود و به امضای ترامپ برسد.

در همین حال فرماندار نیویورک این طرح را برای ایالت خود «به درد نخور» توصیف کرد و 38 میلیارد دلار کمک پیشنهادی آن به نیویورک را «قطره ای در یک سطل آب» توصیف کرده است. او گفت نیویورک که شاهد بالاترین آمار ابتلا در آمریکاست با 15 میلیارد دلار کسری روبروست و تخمین زد که تاکنون یک میلیارد دلار در این ایالت خرج مقابله با بحران ویروس کرونا شده است. جزییات این طرح هنوز در اختیار مجلس نمایندگان گذاشته نشده است.

ایران در ایران نیز نحوه تصمیم‌گیری همین گونه بود؛ یعنی دولتمردان در ابتدا به این فکر کردند که بودجه برای حمایت از معیشت مردم ندارند و فشار زیادی به اقتصاد تحمیل خواهد شد بنابراین مدام اعلام می‌کردند تصمیمی بر قرنطینه کامل ندارند اما با گسترش این ویروس، کم کم به سمت قرنطینه کامل تغییر رویه دادند؛ اقدامی که در چین و هند نیز اتفاق افتاد. صبح پنج شنبه هفتم فروردین 1389، وزارت کشور از «قرنطینه شهرهای ایران» خبر داد. براین اساس اعلام شد: محدودیت های سختگیرانه ای برای مقابله با شیوع ویروس جدید کرونا در ایران اعمال می شود؛ از جمله اینکه ورود به شهرهای ایران برای افراد غیر ساکن ممنوع خواهد شد.) به گفته معاون وزیر کشور «شهروندان ایرانی که در سفر هستند باید به محل زندگی شان بازگردند و دیگران هم اگر برنامه ای برای سفر دارند باید آن را لغو کنند.» طبق این تصمیم دولت ایران «افراد با مشخصاتی همچون کد ملی، پلاک خودرو و حق بیمه به عنوان ساکنان یک شهر شناسایی می شوند. برای کارگران و کارمندانی که ناگزیر به رفت و آمد میان شهرها هستند نیز «کارت تردد» صادر میشود.» همزمان با اعلام جزییات محدودیت هایی که در ایران اعمال شد این نکته نیز قابل ذکر است که تخلف از آنها با جریمه هایی چون توقیف خودرو و پلمپ واحد صنفی روبرو خواهد شد. در همین روز حسن روحانی، رییس جمهوری نیز از احتمال اختصاص یک میلیارد دلار برای بخش درمان و بیمه بیکاری خبر داد و گفت «به کارفرمایانی که نیروی کار خود را نگه دارند وام با بهره پایین داده می شود.»

اعمال این «مقررات جدی تر» در ایران در حالی از سوی دولت تصمیم گیری شد که بیش از یک ماه از تایید رسمی وجود کرونا در ایران می گذرد. در این مدت مقام های مختلف درباره محدودیت تردد میان شهرها برای جلو گیری از گسترش شیوع اغلب به توصیه در خانه ماندن اکتفا کردند و جاده ها باز بودند. تاکنون نیز مشخص نیست که محدودیت های تازه تنها شامل تردد میان شهرهاست یا آنکه محدودیت هایی هم برای رفت و آمد داخل هر شهر در نظر گرفته می شود. - چین موفقیت دولت و کشور چین در کنترل نسبی بیماری کرونا در روزهای اخیر واکنش های رسانهای زیادی را موجب شده است و بسیاری از مفسران استدلال می کنند که واکنش مناسب چین در قبال بیماری کرونا می تواند شاهدی باشد بر کارآمدی نظام های اقتدار گرا در عکس العمل نسبت به بحران و به عبارتی بهتر در زمینه مدیریت بحران.

به گزارش واشینگتن پست، اما شواهد دیگری نیز در این روزها جلوی چشم هستند که گواهی میدهند دموکراسی ها نیز در زمینه محافظت از سلامت عمومی می توانند عملکرد مناسبی داشته باشند. البته به شرطی که از از نقاط قوت ذاتی دموکراسی بهره مناسبی برند که آشکار ترین مثال در این مورد کشور کره جنوبی است. طبق این گزارش «با این که بسیاری از کارشناسان و مفسران موفقیت پکن را در کنترل ویروس کرونا به دلیل سیاست های سخت گیرانه و سنت های بازمانده از دوران کمونیسم میدانند اما در عمل موفق ترین کشور در برخورد با کرونا کره جنوبی است که نه تنها از روش های مناقشه برانگیز و گاه غیر انسانی چینی ها استفاده نکرده، که کمترین میزان تلفات انسانی و به اصطلاح مرگ و میر بر اثر بیماری کووید -19 را نیز به ثبت رسانده است.»

از طرفی، به اعتقاد برخی از تحلیل گران، در زمینه موفقیت چین در چالش کرونا دو مشکل عمده وجود دارد: اول این که برای باور کردن گزارش های تبلیغاتی و پروپاگاندا مانند دولت چین باید خیلی روی صداقت پکن حساب کرده باشیم و دیگر این که تجلیل و تقدیر از واکنش مناسب و پیروزی چین در مبارزه با کرونا نباید به معنای نادیده گرفتن ماهها انکار، پرده پوشی و اشتباه های مدیریتی و پزشکی باشد که همه اینها نقش مهمی در انتشار ویروس به سایر نقاط جهان داشته اند. البته بی تردید باید به دولت چین برای کارهای درست و مناسبی که به ویژه در برخورد با شیوع کرونا انجام داده است، احترام گذاشت.

در گزارشی که در تاریخ 28 فوریه توسط سازمان بهداشت جهانی منتشر شده، از پکن برای بسیج سازمانهای دولتی و توجه به نقش مردم در مبارزه با کرونا تشکر شده است. با این حال سازمان جهانی بهداشت که از اقدامات چین تقدیر کرده، از یاد نبرده که احتمالا بخش بزرگی از موفقیت در چین مدیون مردم این کشور بوده که برای محصور نگه داشتن ویروس کرونا در ووهان و استان هوبی همکاری کرده اند. با این حال برخی معتقدند «تصور کنید که اگر پکن هفت یا هشت هفته قبل به صراحت و شفافیت ماجرای شیوع کرونا را رسانه‌ای کرده بود، این همه گیری ممکن است هرگز به این حد نمی رسید».

ایتالیا ایتالیا با توجه به شیوع گسترده ویروس کرونا در ایتالیا و میزان بالای مرگ و میر بر اثر این بیماری در این کشور، ایتالیا نخستین کشور جهان بود که برای جلو گیری از شیوع ویروس کرونا سراسر خاک خود را در وضعیتی شبیه قرنطینه ملی قرار داد. اواسط اسفندماه، جوزپه کونته، نخست وزیر ایتالیا، اعلام کرد محدودیت هایی که برای جلو گیری از شیوع ویروس کرونا در شمال این کشور اتخاذ شده بود، در تمامی این کشور به اجرا گذاشته می شود. این محدودیت ها شامل ممنوعیت برگزاری تجمعات و مراسم های عمومی هم خواهد شد. در همین حال این کشور اعلام کرد برنامه هایی برای کاهش مالیات ها و به تعویق انداختن بازپرداخت وام مسکن برای کسانی دارد که تحت تأثیر شیوع کرونا قرار گرفته اند. کونته عصر دوشنبه، نهم مارس، تاکید کرد که با سراسری شدن محدودیت ها، فقط به سفرهای بسیار ضروری که قابل به تعویق انداختن نیستند اجازه تردد داده خواهد شد.

نخست وزیر ایتالیا گفت این اقدامات برای محافظت از آسیب پذترین قشر جامعه این کشور در نظر گرفته شده است. دولت ایتالیا در عین حال اعلام کرد که مبلغ 11 میلیارد دلار برای جبران خسارات مالی ناشی از شیوع کرونا اختصاص داده است. اعلام شده که از جمله برنامه های دولت، کاهش مالیات ها و به تعویق انداختن بازپرداخت وام مسکن خواهد بود.

ژاپن ژاپن نیز در صدد اعمال قوانین سخت تر برای مردم این کشور است. نخست وزیر ژاپن روز دوشنبه چهارم فروردین 1399 اعلام کرد «این کشور در تلاش برای مقابله با شیوع کرونا از افرادی که از آمریکا وارد ژاپن می شوند می خواهد خود را به مدت 14 روز قرنطینه کنند. افرادی که در طول این دو هفته وارد ژاپن می شوند ملزم خواهند شد خود را در مکان هایی همچون خانه ها یا هتل ها قرنطینه کنند و از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده نکنند.» یک مقام دولت ژاپن اعلام کرده است: «این تصمیم از روز 26 مارس تا پایان ماه آوریل اجرایی خواهد شد.» دولت ژاپن اقدامات مختلف دیگری را برای مقابله با این پدیده در پیش گرفته است. اعلام تعطیلی مدارس، درخواست از شرکت ها برای در پیش گرفتن سیاست دورکاری هر چه بیشتر، تخصیص بودجه و یارانه های مختلف برای حمایت از کسب و کارهای مختلف از جمله اقداماتی بودند که دولت در پیش گرفت. اما برخی اقدامات دولت و ویژگی های فردی مردم ژاپن شاید از مهم ترین دلایل عدم بحرانی شدن شرایط تاکنون بوده است.

با وجود بوروکراسی پیچیده و کند بودن سیستم اداری در کشور ژاپن، فرمانبرداری و یکپارچگی عملکرد به این سیستم کمک کرده تا در مواقع بروز بلایای طبیعی و بحران های بزرگ بتواند به سرعت واکنش نشان دهد. با شیوع بیماری کروید -19، دولت ژاپن هم چون همیشه اساس کار را بر اطلاع رسانی شفاف قرار داده است. در گاه اینترنتی دفتر نخست وزیری ژاپن نه تنها دو صفحه جدید مختص این بیماری ایجاد کرده است که در صفحه نخست نیز جدیدترین اخبار و تصمیمات مربوطه را با رنگ قرمز به منزله هشدار در اختیار مراجعه کنندگان می گذارد. در وزارت خانه های مختلف اداره کرونا تشکیل شده و براساس راهبردهای اعلامی دولت، اقدام به اتخاذ تصمیم می کنند. شرکت ها، رستوران ها و غیره نیز هر یک در حد توان خود اقدامات مربوطه خود را شرح داده و بینندگان را از آخرین تغییرات در برنامه های کاری خود و غیره مطلع می سازند.

رسانه های تصویری با پرهیز از وارد کردن استرس، با شرح کامل وضعیت بیماری با رسم نمودار و گرافیکی از بینندگان می خواهند که تا حد ممکن از اجتماعات و مکانهای شلوغ دوری کنند و در صورت دچار شدن به بیماری در منزل به استراحت بپردازند و چنانچه پس از چهار روز بهبودی احساس نکردند به بیمارستان مراجعه کنند. سیاست دیگر دولت، آینده اندیشی و اتخاذ تدابیر مناسب برای زمانی است که اوضاع از کنترل خارج شود. آخرین تدابیر اتخاذ شده به صورت مکتوب در درگاه نخست وزیری قرار گرفته و با شرح ماوقع و پیش بینی اتفاقات پیش رو، اقدامات دولت را شرح می دهد. در آخرین اعلام دفتر نخست وزیری به این نکته اشاره شده است که سیاست دولت بر کاهش سرعت شیوع بیماری، تلاش برای جلو گیری از رسیدن بیماران به مرحله حاد، کاهش تاثیرات اجتماعیاقتصادی متمرکز خواهد بود. در زمینه اقدامات انجام شده برای پیشگیری از گرانی یا نایابی برخی اقلام می توان به ماسک صورت اشاره کرد. دولت در جدیدترین ابلاغیه خود علاوه بر ممنوعیت واسطه گری در فروش ماسک، اقدام به خرید 20 میلیون ماسک پارچه ای و توزیع در تاسیسات بهداشتی کرد. همچنین 15 میلیون ماسک مخصوص کادر پزشکی نیز از جانب دولت خریداری شده که در صورت نیاز در تاسیسات دارای اولویت توزیع می شود.

توکیو هم چنین سیاست خود در حمایت از افزایش تولید ماسک از سوی تولید کنندگان این محصول را نیز اعلام کرده است. با توجه به انتقادات موجود، علاوه بر افزایش تعداد آزمایشات به 7000 مورد در هر روز، این آزمایشات را تحت پوشش بیمه اعلام کرده است که با یارانه اهدایی از طرف دولت، سهم بیمه شونده را صفر نگه می دارد. از دیگر اقدامات در سطح کلان می توان به شفافیت آمار موجود اعلام کرد. کارشناسان وزارت بهداشت ضمن تایید این واقعیت که با توجه به تست های انجام شده، تعداد مبتلایان اعلامی لزوما نشان دهنده آمار واقعی نیستند بر این واقعیت صحه می گذارند که این اعداد نشانگر مبتلایانی هستند که تاکنون در سیستم بهداشتی ژاپن تشخیص داده شده اند. در این آمار علاوه بر تعداد مبتلایان از افراد عادی، تعداد کسانی که به دلیل انجام آزمایشات یا حمل و نقل این بیماران (کادر پزشکی و غیره) دچار شده اند نیز به صورت شفاف اعلام می شود. تمامی اقدامات فوق به جامعه این اطمینان خاطر را میدهد که حاکمیت در حال انجام وظایف خود برای حفظ جان آنها است (فارغ از نتیجه) پس در حد توان به وظایف خود به عنوان یک شهروند مبادرت می ورزند. مشاهدات عینی بیانگر این تلاش جامعه بود. چه بسا در زمانی که تعداد مبتلایان ژاپن اکثرا مربوط به سرنشینان کشتی تفریحی کناره گرفته در بندر یوکوها بود، خیابان های شلوغ شهرهای بزرگ خالی از جمعیت شده بودند، میزهای خالی رستورانها خبر از کاهش تفریحات روزمره ژاپنی ها می داد، عکس عابران با صورتهای ماسک زده در ایستگاههای مترو به تصاویر اول بسیاری از خبرگزاری ها تبدیل شد و کلیپ پخش شده از درگیری میان یک شهروند میانسال و جوانی که بدون ماسک سرفه می کرد نیز به خوبی جدی گرفتن این بیماری نزد ژاپنی ها را به تصویر می کشید.

روحی تلاش جمعی ژاپنی ها در مواقع بحران و بلایای طبیعی که تاکنون چندین بار جهانیان را به تحسین واداشته است؛ روحیه ای که در زمان جشن ها نیز به وضوح مشاهده می شود. فصل بهار در ژاپن همراه با شکفتن شکوفه های ساکورا یکی از مهم ترین مواقع برگزاری این جشن ها است. شکوفه ای که در لغت به معنای جایگاه خدای کشتزار است و دیدن آن بر شاخه ها خبر از زمان مناسب برای آغاز کشت می دهد و در طول زمان مردمان ژاپن را به زیر خود برای جشن و شادمانی جمع می کرده است امسال بازدید کنندگان زیادی نخواهد داشت. شکوفه هایی که سمبل زندگی و مرگ، آشنایی و جدایی هستند به حدی که به گل هفت روزه مشهور هستند، تفکر نیایندگی و غیر ابدی بودن حیات و زندگی چند باره را در مردمان جزایر ژاپن نهادینه کرده اند. جنگاوران ژاپنی جان خود را بی دغدغه در راه اربابان خود فدا می کردند و این اعتقاد در آنها وجود داشت که گل زیبا فقط از آن درخت ساکورا است و انسان درست هم یک جنگاور است. اما همین مردم به اهمیت حیات کوتاه خود واقف هستند و نهایت تلاش را برای موفقیت و موثر بودن در زندگی به کار می برند. شاید تجربه بیماری کرونا بار دیگر این واقعیت را به دیگر مردمان جهان نشان دهد که تا پیش از مرگ و نیستی با تلاش و همکاری جمعی می توان زندگی بهتری را تجربه کرد. بر بحران ها فائق آمد و پس از آن در جستجوی ریشه های بحران بود.

آلمان آلمان مقررات شدیدتری برای مقابله با کرونا اعلام کرد. دولت فدرال قصد ندارد قرنطینه برقرار کند اما خروج از خانه باید به حداقل برسد و در اماکن عمومی نباید بیش از دو نفر با هم باشند. تخلف از این مقررات طبق قانون مجازات دارد., آلمان دولت آلمان بر خلاف انتظار قرنطینه کامل و منع کامل رفت و آمد در کشور اعلام نکرده بلکه از شهروندان خواسته است، از خانه تنها برای رفع نیازهای ضروری خارج شوند و دیدار با افراد بیرون از اهالی خانه را به حداقل برسانند. آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، یکشنبه (22 مارس) فشرده تصمیم هایی که با توافق رؤسای 12 ایالت کشور گرفته شده را در کنفرانس مطبوعاتی و تلویزیونی به اطلاع شهروندان رساند.

مرکل گفته است که تصمیم های تازه برای مقابله با گسترش ویروس کرونا نتیجه تماس تلفنی میان روسای ایالت های آلمان و در سراسر کشور است و از آغاز دوشنبه (23 مارس) به مثابه قانون به اجرا گذاشته می شود. صدراعظم نخست تأکید کرده است که به خاطر تداوم گسترش ویروس کرونا مقام های دولت آلمان مجبور شده اند به رغم خواست خود مقرراتی تصویب کنند که برخی از آزادی های شهروندان را محدود می کنند.

دولت فدرال به همراه ایالت ها بر طرحی 9 ماده ای برای مقابله با پاندمی کرونا توافق کردند، که مهمترین نکات آن به شرح زیر است: تجمع های بیش از دو نفر در خارج از خانه ممنوع است. دیدارهای خانوادگی باید به حداقل کاهش یابد. افراد تا حد ممکن از خانه بیرون نروند و در اماکن عمومی حداقل فاصله یک و نیم تا دو متر را رعایت کنند. شهروندان همچنان مجاز هستند در صورت ضرورت به سر کار بروند، به دیگران کمک کنند و برای ورزش و هواخوری از خانه خارج شوند. دیدارهای ضروری در چارچوب مقررات و با رعایت احتیاط همچنان امکان پذیر شهروندان باید از دیدارهای غیرضروری مانند مهمانی و پارتی چشم پوشی کنند. تمام کافه ها و میکده ها و رستورانها تعطیل هستند. آنها حق دارند به مشتریان خود برای مصرف در خانه غذا تحویل دهند. تمام خدماتی که تماس نزدیک را لازم می دارند مانند آرایشگاه ها و سالن های زیبایی، تعطیل هستند. خدمات ضروری پزشکی همچنان در دسترس خواهد بود. نیروهای انتظامی و پلیس بر اجرای این مقررات نظارت خواهند کرد و متخلفان را جریمه می کنند. در بنگاه هایی که همچنان دایر هستند، مقررات نظافت و بهداشت باید به دقت رعایت شود. این مقررات فعلا تا دو هفته معتبر خواهد بود. آنگلا مرکل در پیام تلویزیونی ضمن سپاسگزاری از شهروندانی که توصیه دولت مبنی بر حداقل تماس و ارتباط را رعایت می کنند، ابراز امیدواری کرده است که دولت به اتخاذ تصمیم های سخت تر مجبور نشود.

سنگاپور کشور سنگاپور تجربه‌های بسیار مفیدی را در مواجه با بیماریهای واگیردار داشته است به طوری که وقتی در گیر بیماری سارس شد و ویروس مذکور سراسر چین را فرا گرفته بود، این اتفاق موجب اندوخته شدن تجربه های فراوان شد. در سنگاپور به این نتیجه رسیدند که باید بر روی آینده برای کاهش هزینه های اقتصادی ناشی از تکرار مجدد چنین بیماری واگیرداری سرمایه گذاری کنند در همین راستا سنگاپور برای کنترل شرایط خود کنترل های جدیدی در رفت و آمدها و همچنین زیرساخت های بهداشتی اعمال کرد و بار دیگر در سال 2009 با ویروس آنفولانزای 1N1 H یا همان آنفولانزای خوکی روبرو شد که در آن برهه سعی داشت از تجربیات اندوخته خود بهره ببرد. این کشور بر حسب تجربه تست های کویید -19 را به سرعت آغاز کرد و در موازات آن تولید تجهیزات لازم برای این تست ها را افزایش داد، همچنین کنترل های شدیدی را بر ورود و خروج های بین المللی اعمال کرد (به طوری که سازمان بهداشت جهانی مخالف این اقدام است و در نهایت این دولت تست یا درمان کو وید 19 را رایگان اعلام کرد در صورتی که معتقدان به بازار آزاد این کار را نفی می کنند). دولت سنگاپور پیش از حضور مردم در اغلب ساختمان های تجاری، مدارس و یا ورزشگاه ها دمای بدن آنان را کنترل می کند، زیرا تب یکی از اصلی ترین علایم ابتلا به کویید -19 است و همچنین جهت تشویق مردم به خانه نشینی و رعایت حال افراد فاقد شغل به آنان یارانه پرداخت می کند و در مقابل افرادی که به قوانین احترام نمی گذارند را به شدت جریمه می کند تا بخشی از هزینه ها را از این طریق تامین کند و دچار کسری بودجه فراوان نشود. یکی دیگر از تدابیر دور نگه داشتن کادر پزشکی از یکدیگر و جداسازی فیزیکی برای بیماران مختلف می باشد که باعث کاهش شیوع بیماری شود و جالب تر آنکه به گفته یک محقق سنگاپوری ما کار متفاوتی انجام نمی دهیم، بلکه آن را به نحو احسن انجام می دهیم.

کره جنوبی کره جنوبی موثرترین و حیاتی ترین اسلحه کره جنوبی برای مقابله با شیوع کرونا انجام گسترده تست شناسایی این ویروس بوده است. به گزارش مقام های مسوول کره جنوبی در این کشور روزانه 15 هزار تست کرونا به انجام رسیده است. در این کشور حتی 53 تیم سیار تست نیز به خیابان ها فرستاده شده که از رانندگان پشت فرمان خودرو بدون مراجعه به مراکز پزشکی و حتی بدون تماس فیزیکی تست می گیرند. به ادعای نویسنده واشینگتن پست؛ دیگر عامل موفقیت کره جنوبی همکاری داوطلبانه مردم این کشور بوده است. فاکتوری که کشورهایی مانند ایران و ایتالیا که به همراه کره بیشترین آمار مبتلایان را علاوه بر چین دارند، از آن بی بهره بودهاند. در واقع بعد از شیوع کرونا، جامعه مدنی کره جنوبی به طور داوطلبانه وارد عمل شد و مردم تجمعات عمومی و دورهمی های بزرگ را لغو کردند. کلیساها نیایش ها را به فضای مجازی و آنلاین بردند. دولت موفق شد شهروندان را ترغیب کند از سفر به شهر دگو، که محل اصلی شیوع کرونا بود، خودداری کنند، بدون آنکه کل شهر را به زندان تبدیل کرده و به اصطلاح آن را قرنطینه کند.

البته برخی از اقدامات دولت کره جنوبی هم مناقشه برانگیز بوده اند. از جمله اتصال جی پی اس به مبتلایان، که با این کار به مردم امکان می دهد از محل حرکت و استقرار آنان آگاه باشند (البته بدون این که آنها را بشناسند و در صورت تمایل از تماس با آنها پرهیز کنند. اگر چه ممکن است این کار تهاجمی به نظر آمده یا از نظر بسیاری نقض آزادی این افراد قلمداد شود، اما در هر حال حتی این روش نیز بهتر از چین است که با کنترل مردم با پهپاد و اندازه گیری دمای بدن آنها در صورت لزوم از آسمان مواد ضدعفونی کننده می باشد. | دولت کره جنوبی قرار است با واگذاری اوراق قرضه که آن را از طریق تزریق نقدینگی و کمک به بنگاه های اقتصادی تامین خواهد کرد، بار اقتصادی وارد بر مردم را کنترل کند. همچنین قرار است بخشی از هزینه های خود را برای تقویت سیستم بهداشتی واگذار کند و بخش دیگری نیز برای توسعه کسب و کارهای کوچک هزینه شود.

فرانسه فرانسه مانند چند کشور دیگر اروپایی از جمله ایتالیا و اسپانیا، برای مقابله با شیوع گسترده بیماری «کووید 19» قرنطینه سراسری را به اجرا گذاشته است. ادوارد فیلیپ، نخست وزیر فرانسه چند روز پیش در راستای مقابله با شیوع ویروس جدید کرونا در این کشور مقررات سخت گیرانه تری را برای اجرای قرنطینه سراسری در این کشور اعلام کرد. او از امکان تمدید چند هفته ای قرنطینه سراسری در این کشور سخن گفت. شورای حکومتی فرانسه چند روز پیش از دولت خواسته بود که نحوه اجرای قرنطینه در این کشور و مقررات آن را مشخص تر کند. به گفته ادوارد فیلیب مقررات سخت گیرانه تر برای اجرای قرنطینه به اجرا در آمده است. بنا به تصمیم دولت فرانسه از این پس فرانسوی ها روزانه تنها یک ساعت و در فاصله یک کیلومتری خانه خود اجازه فعالیت ورزشی خواهند داشت. ساعت خروج از خانه نیز از این پس باید در گواهی تردد ذکر شود. وزارت بهداشت فرانسه نیز برای مقابله با شیوع ویروس کرونا در این کشور راهکارهایی از جمله ایجاد خط تلفن رایگان برای پاسخگویی، اطلاع رسانی درباره خطرات بیماری، حمایت عاطفی و مبارزه با استرس حاصل از شیوع این ویروس را ارایه داده است. ارسال دستورالعمل از طرف این وزارتخانه به مراکز استانی و منطقه ای وزارت مزبور و به همه اورژانس ها و آتش نشانی های کشور از دیگر تمهیدات در نظر گرفته شده برای پیشگیری از شیوع این ویروس عنوان شده است. وزارت بهداشت فرانسه همچنین فعالیت های تحقیقاتی در زمینه ویروس کرونا از سوی پژوهشگران موسسه پاستور و تعطیلی مراکز عمومی محل رفت و آمد افراد مبتلا به این بیماری را در دستور برنامه های خود قرار داده است. فرانسه بخش دیگری از تمهیدات خود برای مقابله با شیوع ویروس کرونا را به اطلاع رسانی شفاف و روزمره در سایت های وزارت بهداشت در مورد این بیماری و علائم آن اختصاص داده است. پیش از این نیز، وزیر اقتصاد فرانسه با صاحبان صنایع و شرکت ها برای بررسی روند جلوگیری از تاثیر منفی ویروس کرونا بر اقتصاد این کشور تشکیل جلسه داد که در جریان آن کمبود کالاهای وارداتی از چین با کاهش خرید کالاهای فرانسوی از سوی چین مورد ارزیابی قرار گرفت.

از سویی، دولت فرانسه از شرکت های کوچک و متوسطی که تحت تاثیر منفی کرونا باشند، حمایت مالی می کند و این بخش ها مشمول بخشودگی مالیاتی و پوشش حق بیکاری و مرخصی موقت می شوند. و واکنش مردم به تصمیم گیری دولتها حالا پرسشی که این روزها بین مردم و کاربران شبکه های اجتماعی بحث و جدل های زیادی راه انداخته این است که در گسترش کرونا در ایران مردم و دولت هر یک چه وظیفه ای دارند؟

گزارش بررسی سریع و آنلاین ابعاد اجتماعی بحران کرونا شاید نگاهی به «گزارش بررسی سریع و آنلاین ابعاد اجتماعی بحران کرونا» که توسط محمد فاضلی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی انجام شده، قابل تامل باشد. این استاد دانشگاه پرسشنامه ای با 35 سوال را برای بررسی برخی ابعاد اجتماعی بحران کرونا در ایران از طریق اینترنت به اشتراک گذاشته که چهار هزار نفر با پر کردن پرسشنامه در این نظرسنجی شرکت کرده اند. اگرچه فاضلی تاکید کرده است: «این گزارش بر مبنای داده های آنلاین است و معرف کل جامعه ایران نیست.» اما نگاهی گذرا به خلاصه اصلی ترین یافته های آن شاید بتواند اطلاعات خوبی از «نگاه مردم به شیوع ویروس کرونا در ایران» و «انتقادهای آنان نسبت به عملکرد دولت» نشان دهد. طبق این گزارش، 80. 5 درصد پاسخ گویان، کرونا را بزرگ ترین بحران اجتماعی می دانند که در طول عمر خود تجربه می کنند. این میزان اهمیت دادن به کرونا از سوی مردم، ظرفیتی برای اجماع سازی و بسیج عمومی برای جلب همکاری در جهت کنترل بیماری ایجاد می کند. از طرفی، پاسخ گویان نمره بسیار بالایی (بیش از هشت از 10) به خطر و جدیت بحران کرونا برای سلامت شخصی خودشان و کشور داده اند و نشان می دهد اکثریت مردم خطر کرونا را دست کم نگرفته اند. همچنین طبق این تحلیل، نزدیک به 70 درصد کسانی که سفر رفته اند، الزامی به این کار نداشته اند و به راحتی یا با سطحی از دشواری می توانسته اند از سفر صرف نظر کنند. بیش از سه چهارم پاسخ گویانی که سفر رفته اند معتقدند اگر سیاست های اعمال محدودیت و جرایم سفر وضع شده بود، از سفر صرف نظر می کردند. این داده، ظرفیت زیاد و دست باز سیاست گذار برای اعمال محدودیت و اطمینان از اثربخشی آن را نشان می دهد. نکته قابل توجه دیگر در این تحقیق این است که میانگین اعتماد به مدیران بحران، پایین است (3. 59 از 10) و رضایت از عملکرد ایشان نیز همین گونه است (3. 43 از 10).

نظر به شکل گیری اجماع ملی درباره خطرناک و مهم بودن بحران، اصلاح سیاست ها و رویه های اطلاع رسانی به نحوی که مولد اعتماد شود، بر کلیت ارتقای اعتماد در کشور نیز مؤثر خواهد بود. بنابراین سیاست گذار به فعالانه عمل کردن بیشتر، شفافیت بیشتر و جلب مشارکت بیشتر نیاز دارد. در حالی که پس از گذشت بیش از یک ماه از گسترش ویروس کرونا در ایران، دولت تصمیم به قرنطینه شهرها گرفت، اکثریت قاطع پاسخ گویان (بیش از 95 درصد) با هر تعلق طبقاتی از سیاست های محدود کردن سفرهای درون و برون شهری حمایت می کنند. از این رو سیاست گذار در این زمینه می تواند فعالانه و تهاجمی تر عمل کند.

همچنین طبق این گزارش، سطح حمایت از تعطیلی دو هفته ای کشور بسیار بالا (بیش از 95 درصد) است. افزایش زمان تعطیلی به یک ماه سطح موافقت را به 85 درصد کاهش می دهد اما کماکان سیاست گذار در این زمینه نیز با حمایت اجتماعی روبه رو می شود. یافته مهم دیگر این پژوهش آنلاین این است که اگر چه نمونه، معرف نیست و اریب دارد اما فقط 5107 درصد کسانی که مسافرت رفته اند غربالگری شده اند بر این اساس، سطح پوشش غربالگری باید بهبود یابد.

از آنجایی که درصد بسیار بالایی (53 درصد) از پاسخ گویان از آسیب و خسارت به کسب و کار و درآمدشان خبر داده اند و این وضعیت هشدار آمیز است بنابراین سیاست گذار باید فعالانه و تهاجمی، با جلب مشارکت عمومی برای مقابله با ویروس کرونا عمل کند. تقسیم کار ملی بین همه دستگاه های دولتی و حاکمیتی با حداکثر استفاده از داده ها، تحلیل عواقب اقتصادی بحران برای کسب و کارهای دستیابی به داده های لازم برای سیاست گذاری هدفمند و آمادگی برای شرایط اقتصادی ناشی از بحران از جمله پیشنهادهای این استاد دانشگاه بهشتی تهران است. با این توضیح که به اشتراک گذاشتن شرایط با مردم در حالی که آگاهی ملی از عواقب بحران برای کشور وجود دارد، راهگشاست. از دیگر یافته های قابل اشاره این است که شبکه اجتماعی تلگرام نقش بسیار مهمی برای اطلاع رسانی و کسب خبر ایفا می کند. 41. 5 درصد پاسخ گویان از این شبکه برای دریافت محتوای مرتبط با کرونا استفاده می کنند. مجری این تحلیل پیشنهاد کرده است: «یکی از گزینه های سیاست گذار، تلاش برای رفع فیلتر تلگرام - حداقل در بازه زمانی تا پایان بحران کرونا - و توامان ورود فعالانه و مؤثر در این فضا برای اطلاع رسانی، آگاهی بخش و سازنده است. کناره گرفتن از تلگرام توسط دستگاه های مرتبط با مدیریت بحران و فیلترینگ آن هیچ مشکلی را حل نمی کند.» و بررسی عملکرد رسانه ها در پوشش اخبار و همکاری با دولتها یکی از ویژگی های نظام های سیاسی مردم سالار، توانایی پاسخگویی آنها در قبال عملکرد خود است.

نقش رسانه‌ها در مقابله با بحران کرونا رسانه ها به عنوان یکی از اجزای قدرتمند جامعه مدنی و تاثیر گذار بر افکار عمومی نقش بسیار مهمی در واداشتن حکومت به پاسخگویی بر عهده دارند. برای بررسی عملکرد رسانه ها در چگونگی ارایه آمار و اطلاعات و انعکاس اقدام های دولت برای مقابله با ویروس کرونا، برخی صاحبنظران بر لزوم مهندسی فرهنگی برای پیشگیری از این ویروس در جامعه تاکید می کنند. عده ای هم بر این عقیده هستند که با بروز این بحران باید «سواد رسانه ای» مردم افزایش یابد.

در این میان، رسانه ها می توانند برای ارتقای آگاهی جامعه یعنی تشخیص و مراجعه درست به منابع به منظور کسب اطلاعات و اخبار، نقش مهمی داشته باشند. از طرفی، بر این نکته هم تاکید شده است که «رسانه ها در چنین وضعی مسوولیت دارند تا سلامت روحی شهروندان را جزو رسالت های خبرنگاری خود بدانند.» این اظهار نظرها در حالی است که در نخستین روزهای شیوع ویروس کرونا در ایران، انجمن صنفی روزنامه نگاران تهران با انتشار مطلبی، از اهمیت عملکرد رسانه ها در مواقع بحرانی سخن گفت. این انجمن در این مطلب تاکید کرد: ممکن است ساختار حاکمیتی مدیریت بحران این انتظار را از گزارشگران و خبرنگاران داشته باشد که صرفا اخبار مثبت را پوشش دهند اما رسانه نیز متعهد است واقعیت را بی طرفانه منتشر کند.» در بخشی از این بیانیه با اشاره به حوادث آبان ماه و سانحه سقوط هواپیمای اوکراین و واکنش های رسمی و رسانه ای به این موضوعات، توضیح داده شده است: «به رسمیت نشناختن رسانه ها و مواجهه رسانه ای توسط حاکمیت تا امروز در مورد رخدادهای مختلف تبعات ناخوش آیند بسیاری به وجود آورده و موجب تشدید عوارض شده است. با این وجود امیدواریم رویه یاد شده در مورد ویروس کرونا صدق نکند و این مستلزم آن است که به پیشنهادهایی که از سوی رسانه ها مطرح می شود توجه شود، چون در غیر این صورت ماجرا می تواند به یک بحران ملی تمام عیار بدل شود؛ یک بحران ملی که تمام نهادهای حاکمیتی به نوبه و سهم خود جزو بردارهای مؤثر در آن خواهند بود.»

اما وجه دیگر این قضیه، میزان همکاری رسانه ها با دولت برای ارایه آمار و اطلاعات درست و به موقع است. چند روز بعد از اعلام رسمی شیوع ویروس کرونا در ایران، به باور برخی کارشناسان، سیمای ملی آن چنان که باید، پیشگام ترغیب مردم به رعایت اصول ضروری و تقویت عزم ملی برای پیشگیری از کرونا نبود. حتی عملکرد سیمای ملی به دلیل تکرار سو گیری های مورد انتقادهای متعددی واقع شد، تا جایی که علیرضا معزی معاون ارتباطات و اطلاع رسانی دفتر رییس جمهوری، 22 اسفند در حساب کاربری خود در توییتر از عملکرد رسانه ملی انتقاد و تولیدات آن را فرصتی برای تمسخر دولت عنوان کرد. معزی نوشت: «متأسفم که آقای دکتر عسگری و مدیران صدا و سیما هنوز نتوانسته اند به برنامه سازان و مجریان خود بقبولانند که بحران کرونا با دیگر بحران های 6 سال گذشته متفاوت است. در این هجوم شوم کرونا به ایران در تحریم ایرانی که پیش از این هم به دشواری اداره می شد، منصفانه یا حتی انسانی نیست که به عادت گذشته با نادیده گرفتن عمدی اطلاعات و تمسخر دولت و رییس جمهوری، فرصتی برای وایرال شدن ویدئوهای خود بسازند». پیش تر نیز حسام الدین آشنا، رییس مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری در حساب توییتری خود نوشته بود: در حال حاضر مهم ترین اولویت کشور مدیریت مدبرانه مواجهه با این بیماری است. تا آنجا که من میدانم هر سه قوه تمام اهتمام، امکانات و تجهیزات خود را در این راه به خدمت گرفته اند. مشکل این است که برخی معاونان صداوسیما در جلسه های اطلاع رسانی کرونا به طور رسمی اعلام کردند مسوولیتی نمی پذیرند این رفتار صدا و سیما موجب شد در هفته دوم گسترش ویروس کرونا در ایران، رییس جمهوری با اعلام اینکه «رسانه ها با شایعه سازی در مورد ویروس کرونا مقابله کنند» گفت: «جریانهایی امروز به دنبال برهم زدن آرامش روانی جامعه هستند در حالی که نیاز اصلی امروز جامعه ایجاد آرامش با محوریت آگاه سازی است.»

به گفته حسن روحانی «رسانه ها و خبرنگاران باید تلاش کنند که فضا به سمت دو قطبی و جناح بندی های سیاسی کشیده نشود. درست است که مرجعیت اصلی اطلاع رسانی با صداوسیماست چون مخاطب چند ده میلیونی دارد اما این نافی تلاش ها و زحمات سایر رسانه ها نیست.» رییس جمهوری این پرسش را مطرح کرد که «آیا اطلاع رسانی منصفانه و حرفه ای در شرایط بحران این است که افراد از هر فرصتی حتی به قیمت موج سواری روی جان انسانها برای تخریب دولت استفاده کنند؟»

این انتقادها در حالی مطرح شده که به اعتقاد صاحبنظران صدا و سیما به دلیل موقعیت منحصر به فردی که در جایگاه تلویزیون رسمی کشور دارد، رسانه ای بسیار مهم و اثرگذار است؛ رسانه ای که امروز بیش از پیش مورد توجه است و دو وظیفه حیاتی را باید در روزهای بحران شیوع یک ویروس اجرا کند: اطلاع رسانی و سرگرمی.» اطلاع رسانی با این هدف که مردم از آخرین اطلاعات درباره وضعیت کشور و بیماران کو وید 19 مطلع شوند و سرگرمی از این حیث که طیف های مختلف مخاطبان سرگرم شوند و در خانه بمانند.

اما در این میان انتقادهایی نیز مبنی بر اینکه «آمار اعلامی از سوی دولت واقعی نیست» مطرح می شود. یکی از نخستین افرادی که این موضوع را مطرح کرد نایب رییس مجلس بود. به گفته مسعود پزشکیان «آمار مبتلایان به کرونا واقعی نیست چرا که بیمارستان ها جا ندارند.» این سخنان در حالی است که به گفته برخی، «گزارش های غیررسمی حاکی از تفاوت چشمگیر آمار واقعی مرگ بر اثر ابتلا کرونا با آمار رسمی است.» گزارهای که بنابر اعلام رسانه ها، اگر صحت داشته باشد انتقادهایی را به عملکرد دولت در عدم ارایه آمار شفاف و اطلاع رسانی درست به مردم به دنبال خواهد داشت چرا که موجب بی اعتمادی جامعه خواهد شد و کار را به مرور برای رسانه ها به منظور اعتمادسازی عمومی دشوار می کند.

انتقاد به نحوه اطلاع رسانی پیرامون کرونا در آمریکا نحوه عملکرد سایر کشورها نیز کم و بیش با انتقادهایی از سوی مقام های بلند پایه آنها همراه بوده است. بیل گیتس، بنیانگذار مایکروسافت یکی از آنهاست. به اعتقاد او «ایالات متحده شانس خود را برای مهار کرونا بدون قرنطینه اجباری از دست داده است. ما به اندازه کافی سریع عمل نکردیم تا توانایی جلو گیری از مهار کرونا را داشته باشیم». گیتس ضمن تایید تاثیر اقتصادی «فاجعه بار» کرونا، پیشنهاد قبلی خود را تکرار کرد که «قرنطینه باید 6 تا 10 هفته به طول انجامد.» او از ایالات متحده خواست تا ظرفیت و استراتژی آزمایش خود را بهبود ببخشد. به گفته بنیانگذار مایکروسافت بیشتر دولت های ایالتی و محلی شروع به تذکر دادن به شهروندان کرده اند که خانه های خود را ترک نکنند. اما به نظر می رسد این اطلاع رسانی و تشویق به قرنطینه خانگی به موقع انجام نشده است. زمان انجام چنین تدابیری به ژانویه بر می گردد.» رسانه ها در دیگر کشورها چگونه عمل می کنند؟ به عنوان مثال، کاخ سفید هفته گذشته اعلام کرد: «به شرکت های بزرگ رسانه ای، بسترهای دیجیتال و سازمان غیرانتفاعی «شورای آگهی» ملحق می شود تا اطلاعات صحیح و به موقع درباره حفظ فاصله از یکدیگر، بهداشت و نظافت و سلامت ذهن را به طور مستقیم در اختیار آمریکایی ها قرار دهد.» بنا بر بیانیه کاخ سفید، این اطلاعیه ها مردم را به وبسایت دولتی «کروناویروس»، که یک منبع مرکزی برای اطلاعات روز آمد درباره این بحران است، هدایت می کند.»

براین اساس در آمریکا، رسانه ها بخشی از وقت پخش برنامه های خود را به رایگان به انتشار محتوایی که از طریق مرکز پیشگیری و کنترل بیماری ها» و «وزارت بهداشت» ایالات متحده هماهنگ شده است، تخصیص می دهند. همچنین «ان بی سی یونیورسال» ویدیوها و طرح های گرافیکی به زبان های انگلیسی و اسپانیولی را با هدف اطلاع رسانی برای گروه های پرخطر تهیه می کند. «ویا کام سی بی اس» نیز با مشارکت «شورای آگهی» بر اهمیت رعایت فاصله اجتماعی تمرکز می کند. برنامه ریزی رسانه های آمریکایی برای پوشش رویدادهای گسترش ویروس کرونا در این کشور به همین ها ختم نمی شود چراکه «والت دیزنی» و شبکه زیر مجموعه آن «ای بی سی» پیام هایی را در این باره به خانواده ها می رساند. از طرفی، «آی هارت مدیا» از طریق شبکه ایستگاه های رادیویی اش موضوع های مرتبط با ویروس کرونا را در اختیار مخاطبان قرار میدهد. این اقدام های دولت آمریکا در حالی است که در نخستین روزهای همه گیری ویروس کرونا در جهان، روزنامه فایننشال تایمز در گزارشی نوشت: «آمریکا بنا به دلایل متعددی از جمله تعداد بالای افراد بیمه نشده و لاپوشانی اولیه بنا به دلایل سیاسی، در برابر شیوع سریع ویروس کرونا بسیار آسیب پذیر شده است.» طبق این گزارش «مقام های حوزه سلامت عمومی و دانشگاهیان نگران این هستند که تعداد بالای افراد بیمه نشده، عدم مرخصیهای استعلاجی با حقوق، و وجود یک طبقه سیاسی که این تهدید را کوچک نمایی کرده می تواند به این معنا باشد که سرعت انتشار ویروس کرونا در آمریکا ممکن است بیش از هر کشور دیگری باشد.»

ضعف رسانه‌های انگلیسی در مواجهه با کرونا رسانه های انگلیس نیز با اعلام آخرین تدابیر اتخاذی دولت برای مقابله با شیوع ویروس کرونا به مردم تاکید می کنند که «باید در خانه بمانید.» روزنامه های انگلیس به نقل از کارشناسان هشدار داده اند که در صورت ادامه شیوع ویروس با این سرعت، بیمارستان ها نمی توانند خدمات رسانی کنند. چند روز پیش روزنامه گاردین نیز سخنان بوریس جانسون، نخست وزیر انگلیس را که به مردم این کشور هشدار داد «در خانه هایتان بمانید این یک وضعیت فوق العاده است» را به عنوان تیتر اصلی خود انتخاب کرد. در همین روز عنوان تیتر روزنامه تایمز نیز باید در خانه بمانید» بود. در این گزارش به سخنان جانسون درباره وضعیت فوق العاده در این کشور تاکید شد.

خطای ابتدایی دولت‌ها تحلیل راهکارها و جمع بندی مروری بر اتفاق‌ها و عملکرد دولت ها در همین چند هفته اخیر نشان می دهد بسیاری از کشورها در اتخاذ سیاست و استراتژی مناسب برای مهار بیماری کووید 19 در ابتدا با خطا روبرو شده اند و در ادامه روش های خود را برای دستیابی به نتیجه بهتر تغییر داده اند، یا اینکه در میانه راه به دلیل عدم دستیابی به آنچه مدنظر بوده، به راهکارهای دیگر کشورها به عنوان الگوی مقابله با این ویروس رو آورده اند. دولت ایران نیز از این قاعده مستثنا نبوده است. به نظر می رسد مهم ترین اصرار دولت ها از جمله ایران بر قرنطینه نکردن شهرها در همان هفته های نخست این بود که اقتصاد از این اتفاق صدمه بیشتری نبیند چرا که تعطیلی اصناف، کارخانه ها و به طور کلی کسب و کارها تحمیل هزینه به دولت است. این در حالی است که ژانگ ونهونگ، محقق چینی بیماری های عفونی و مسوول طرح های مقابله با کروناویروس گفته است: «تنها روش مقابله با کرونا ویروس تعطیلی کلی جهان به مدت چهار هفته است.» حالا هم طبق آخرین تصمیم دولت، قرار است شهرهای ایران قرنطینه شوند، راهکاری که از همان ابتدا بسیاری از مسوولان و نمایندگان مجلس بر آن تاکید داشتند و آن را تنها راه مقابله با شیوع این ویروس می دانستند.

نقش مردم ضلع مهم دیگر مولفه های مقابله با شیوع ویروس کرونا، مردم است. در این بخش، تجربه جهانی نشان می دهد همیشه و همه جا بخشی از مردم به توصیه ها عمل نمی کنند و این وظیفه دولت هاست که از جان شهروندانشان دفاع کنند. اضافه بر این بخشی از مردم که در آمد روزانه دارند و حمایت مالی هم از دولت دریافت نمی کنند مجبورند به کار روزانه خود ادامه دهند. برخی نیز به دلیل تعطیل نشدن واحد صنفی یا تولیدی از سوی کارفرما مجبور به حاضر شدن در محل کار است. از این رو نکته مهم، لزوم صدور دستورالعمل ابلاغی از سوی دولت به تمامی مشاغل مبنی بر اجباری شدن تعطیلی کسب و کارهاست. آموزش به مردم از طریق رسانه های جمعی و تاکید بر «خانه ماندن»، توضیح دقیق وضعیت کشور در برابر این بیماری و گوشزد کردن خطرات احتمالی و تکرار برنامه هایی از این دست برای کاهش تعداد مبتلایان و قطع زنجیره انتقال نیز اهمیت به سزایی دارد. از طرفی، اعمال محدودیت های سختگیرانه از سوی دولت ها نیز می تواند راهگشا باشد. تجربه کشورهای چین، ایتالیا، اسپانیا و بسیاری از کشورهای دیگر نیز نشان می دهد در صورتی که این مقررات جدی در شهرها اعمال شود، میزان تردد به شدت کاهش می یابد.

مردم به مرور رفت و آمد خود را به حداقل ممکن کاهش داده اند و به فاصله گذاری اجتماعی توجه کرده اند. در این میان، نقش رسانه ها در چگونگی انتشار اخبار مرتبط و میزان همکاری آنها با دولت با این نگاه که رسالت خود را نیز در نظر بگیرند، اهمیت زیادی دارد. موضوعی که انجمن روزنامه نگاران تهران نیز همزمان با وقوع این بحران بر آن تاکید دارد «اهمیت اعتماد سازی در میان مردم» است. بنا بر اعلام این انجمن «نوبت آن است که کوروناویروس را نه یک ماجرای دیگر بلکه احتمالا آخرین فرصت برای صادق بودن بدانیم؛ فرصتی برای نجات اعتماد مردم به خودمان، که منتظرش نبودیم اما رخ داد؛ فرصت ناگزیری که دوست نداشتیم دست دهد، اما حالا یک واقعیت است و محکومیم به پذیرفتن آن.»

از طرفی، تاکید برخی کارشناسان اجتماعی این است که علاوه بر تاکید بر انتشار اخبار صحیح و شفاف باید سلامت روان افراد هم مورد توجه باشد. به اعتقاد آنها «بین جسم و روان یک رابطه تنگاتنگ وجود دارد، شادی و خوشی باعث افزایش مقاومت بدن می شود. بر این اساس در داخل یک جامعه اگر نگرانی به وجود آید، این عوامل روی سیستم دفاعی بدن که در مقابل ویروس ها باید مقاومت کند، تاثیر می گذارد و سطح مقاومت را پایین می آورد.

طبق گزارش مرکز پژوهشی اسرا، بنابراین در این برهه زمانی که ویروس کرونا شیوع پیدا کرده است، رسانه ها باید به «سلامت روانی» شهروندان توجه کنند و از نشر خبرهای نادرست بپرهیزند.»