شورای نگهبان با سازوکار نظارتی

امام خمینی در30 بهمن 1358 خورشیدی در حکمی، فقهای شورای نگهبان را انتخاب کردند، حکمی که توسط حاج سیداحمد خمینی اعلام شد. ایشان با اعلام این خبر گفتند: افراد تعیین شده به جز آقای محمدرضا مهدوی کنی که از مجتهدین تهران هستند، همگی از مدرسین مجتهد حوزه علمیه قم می‌باشند و بر قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی نظارت خواهند کرد، تا این قوانین هیچگونه مخالفتی با اسلام نداشته باشد. اسامی 6 تن تعیین شده به شرح زیر می‌باشند: حضرات آیات: حاج شیخ عبدالرحیم ربانی شیرازی، حاج شیخ لطف‌الله صافی، حاج شیخ محمدرضا مهدوی کنی، حاج شیخ غلامرضا رضوانی، حاج شیخ احمد جنتی، حاج شیخ یوسف صانعی.

به این ترتیب با برگزاری مرحله اول نخستین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در 24 اسفند 1358 خورشیدی و نیز دومین مرحله در 19 اردیبهشت 1359 خورشیدی، مجلس اول کار خود را در هفت خرداد همان سال آغاز کرد تا اینکه در تیرماه از طرف شورای عالی قضایی 12 حقوقدان برای انتخاب 6 حقوقدان شورای نگهبان به مجلس معرفی شدند و رأی‌گیری در 26 تیر انجام شد و پس از انتخاب 6 حقوقدان، شورای نگهبان در 26 تیر 1359 خورشیدی به طور رسمی کار خود را آغاز کرد که از آن زمان تاکنون افرادی به عنوان فقیه و حقوقدان در این نهاد خدمت کرده اند.

فقها

به موجب اصل 91 قانون اساسی، انتخاب فقهای شورای نگهبان با مقام معظم رهبری است. علاوه بر اصل 91، بند (6) اصل 110 نیز «نصب، عزل و قبول استعفای فقهای شورای نگهبان» را جزء وظایف و اختیارات رهبری دانسته است. بدین ترتیب، هرگاه یکی از اعضای فقیه شورای نگهبان نتواند وظایف خود را به درستی انجام دهد، مقام معظم رهبری می تواند وی را بر کنار کند. همچنین اگر عضوی از فقها از سمت خود استعفا دهد، پذیرش استعفای وی با مقام معظم رهبری است. از زمان تاسیس شورای نگهبان تا به امروز افراد مختلفی به عنوان فقیه در این نهاد خدمت کرده اند که در ادامه به آنها اشاره ای مختصر می شود.

آیت‌الله غلامرضا رضوانی: متولد 1309 خورشیدی در خمین و دارای اجتهاد است. وی در دوره اول، سوم، چهارم و پنجم به عنوان یکی از فقها در شورای نگهبان بوده است. آیت الله رضوانی سوابقی همچون عضو مجلس خبرگان رهبری، تدریس خارج در نجف اشرف و تهران، نماینده حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبری در بازار و رییس دیوان عدالت اداری در کارنامه خود دارد و در شامگاه 30 فروردین 1392 خورشیدی چشم از جهان فروبست.

آیت الله صادق اردشیر (آملی) لاریجانی: متولد1339 خورشیدی در نجف و دارای اجتهاد است. او در دوره های چهارم و پنجم عضو شورای نگهبان بود.

آیت الله رضا استادی: متولد 1316 خورشیدی در تهران و دارای اجتهاد است. وی در دوره چهارم عضو فقهای شورای نگهبان بود.

آیت اله سیدحسن طاهری خرم‌آبادی: متولد 1317 خورشیدی در خرم آباد و دارای تحصیلات اجتهاد است که در دوره چهارم عضو شورای نگهبان بود. وی پس از مدتی بیماری در 16 شهریور 1392 خورشیدی در بیمارستان شهید بهشتی قم چشم از جهان فروبست.

آیت الله محمدحسن قدیری: متولد 1315 خورشیدی در اصفهان و دارای تحصیلات اجتهاد است که در دوره چهارم عضو شورای نگهبان بود. وی در تیر 1380 در پی استعفای آیت الله طاهری خرم آبادی، به عضویت شورای نگهبان درآمد و در مهرماه 1387 خورشیدی دارفانی را وداع گفت.

آیت الله محمدآقا امامی (کاشانی): در 1310 خورشیدی در کاشان به دنیا آمد. او دارای تحصیلات اجتهاد و در دوره های اول تا سوم عضو فقهای شورای نگهبان بود که در مرداد 1378 خورشیدی از این مسوولیت استعفا کرد.

آیت الله محمد محمدی دعوی سرایی (گیلانی): متولد1307 خورشیدی در رودسر و دارای تحصیلات اجتهاد بود که در دوره های اول تا سوم عضو شورای نگهبان بود تا اینکه در اسفند 1373 خورشیدی به دلیل تصدی ریاست دیوان عالی کشور از شورای نگهبان خارج شد.

آیت الله لطف الله صافی (گلپایگانی): متولد 1297 خورشیدی در گلپایگان و دارای تحصیلات اجتهاد و یکی از فقهای دوره اول و دوم شورای نگهبان بود که در تیر 1367 خورشیدی از عضویت در شورای نگهبان استعفا کرد.

آیت الله یوسف صانعی: در 1316 خورشیدی در اصفهان دیده به جهان گشود. وی دارای تحصیلات اجتهاد در عضو فقهای دوره اول شورای نگهبان بود که در 19 دی 1361 خورشیدی از عضویت در این نهاد استعفا داد.

آیت الله محمدرضا مهدوی کنی: متولد 1310 خورشیدی در تهران، دارای تحصیلات اجتهاد و عضو فقهای دوره اول شورای نگهبان بود که در 12 آذر 1359 خورشیدی به دلیل پذیرش وزارت کشور کابینه شهید رجایی از عضویت در شورای نگهبان استعفا کرد تا اینکه در 21 بهمن 1360 خورشیدی پس از رحلت آیت الله ربانی شیرازی مجددا به عضویت شورای نگهبان درآمد.

آیت الله محمدمهدی ربانی رانکوهی (املشی): در 1317 خورشیدی در املش به دنیا آمد. وی دارای تحصیلات اجتهاد و یکی از فقهای دوره اول شورای نگهبان بود.

آیت الله عبدالرحیم ربانی (شیرازی): در 1301 خورشیدی در شیراز به دنیا آمد. وی دارای تحصیلات اجتهاد و یکی از فقهای دوره اول شورای نگهبان بود.

آیت الله احمد جنتی: متولد 1305 خورشیدی در اصفهان و دارای تحصیلات اجتهاد است. او یکی از فقهای دوره اول تا هفتم شورای نگهبان است. آیت الله جنتی با سابقه ترین عضو فقهای شورای نگهبان است و پس از منصوب شدن از طرف امام خمینی (ره) در اسفند 1358 خورشیدی در تمام ادوار شورای نگهبان حضور داشته است.

آیت الله محمد مومن: متولد 1319 خورشیدی در قم و دارای تحصیلات اجتهاد بود که در دوره های اول تا ششم عضو فقای شورای نگهبان بود.

آیت الله محمد یزدی: در 1310 خورشیدی در اصفهان دیده به جهان گشود. وی دارای تحصیلات اجتهاد و در دوره های دوم، چهارم، پنجم و ششم عضو فقهای شورای نگهبان بود. با استعفای آیت الله صافی گلپایگانی در تیرماه 1367 خورشیدی آیت الله یزدی از طرف امام خمینی (ره) به جای وی به عضویت شورا درآمد. آیت الله یزدی در 1368 خورشیدی به عنوان رییس قوه قضائیه منصوب شد. پس از پایان خدمت در قوه قضائیه در 1378 خورشیدی مجددا به عضویت شورای نگهبان درآمد.

آیت الله سیدمحمود هاشمی شاهرودی: در 1327 خورشیدی در کربلا به دنیا آمد. وی دارای تحصیلات اجتهاد و عضو فقهای شورای نگهبان در دوره های سوم، پنجم و ششم بود. آیت الله شاهرودی در تیر 1378 خورشیدی به عنوان رییس قوه قضاییه منصوب شد و آیت الله یزدی به جای وی به عضویت شورای نگهبان درآمد. پس از پایان خدمت در قوه قضاییه مجددا در مرداد 1388 خورشیدی به جای آیت الله لاریجانی به عضویت شورای نگهبان درآمد.

آیت الله سیدمحمدرضا مدرسی‌یزدی: در 1334 خورشیدی در یزد به دنیا آمد. وی دارای تحصیلات اجتهاد و عضو فقهای شورای نگهبان در دوره های پنجم، ششم و هفتم است.

آیت الله مهدی شب‌زنده‌دار: در 1332 خورشیدی در داراب دیده به جهان گشود. وی دارای تحصیلات اجتهاد و عضو فقهای شورای نگهبان در دوره ششم و هفتم است. آیت الله شب‌زنده‌دار پس از رحلت آیت الله شیخ غلامرضا رضوانی خمینی در 1392 خورشیدی به عضویت شورای نگهبان منصوب شد.

حقوقدانان

دراصل 91 در خصوص شرایط عضویت حقوقدانان در شورای نگهبان آمده است: 6 نفر حقوقدان در رشته‌های مختلف حقوقی، از میان حقوقدانان مسلمانی که به وسیله رئیس قوه قضاییه به مجلس شورای اسلامی معرفی می‌شوند و با رای مجلس انتخاب می‌گردند. این افراد از ابتدا تاکنون عبارتند از:

سیامک ره‌پیک: متولد 1342 خورشیدی در تهران و دارای مدرک دکتری حقوق خصوصی که در دوره پنجم به عضویت این نهاد درآمد. وی سوابقی همچون رئیس دانشگاه علوم قضایی، سردبیر فصلنامه دیدگاه های حقوقی، مدیر مسوول فصلنامه مطالعات راهبردی و رئیس پژوهشکده مطالعات راهبردی را در کارنامه خود دارد.

حجت‌الاسلام محمد سلیمی: متولد 1333 خورشیدی در همدان و دارای تحصیلات سطح چهار حوزوی معادل دکتری است. وی در دروه پنجم عضو این نهاد بود. سلیمی دارای سوابقی همچون حاکم شرع دادگاه های انقلاب اسلامی در استان های تهران، خراسان، فارس و همدان، رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح استان همدان، رئیس شعبه 31 دیوان عالی کشور، رئیس شعبه دوم دادگاه ویژه روحانیت، دادستان کل ویژه روحانیت و مدرس حقوق در دانشگاه است.

حسینعلی امیری: متولد 1345 خورشیدی در سنقر است. امیری مدرک تحصیلی دکتری تخصصی حقوق عمومی دارد که در دوره پنجم عضو حقوقدان شورای نگهبان بود. وی سوابقی همچون معاون قوه قضائیه و رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، رئیس کل دادگستری استان های خوزستان، کردستان و فارس و مدرس دانشگاه در کارنامه خود دارد.

غلامحسین الهام: متولد 1338 خورشیدی در اندیمشک و دارای مدرک دکترای حقوق جزا و جرم شناسی است که در دوره پنجم در این سمت بوده است. وی دارای سوابق عضو هیات علمی دانشکده حقوق دانشگاه تهران، قائم مقام و معاون سیاسی رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، سخنگوی قوه قضائیه، سخنگوی شورای نگهبان، رئیس مرکز تحقیقات شورای نگهبان، سخنگوی دولت محمود احمدی نژاد، رئیس دفتر رئیس جمهور، رئیس ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، وزیر دادگستری، معاون دانشکده حقوق دانشگاه تهران، معاون اداری و مالی دانشگاه تهران، رئیس مرکز پژوهش های سازمان تبلیغات اسلامی، دادستان، دادیار و قاضی است.

ابراهیم عزیزی: متولد 1342 خورشیدی در کرمانشاه و دارای دکترای حقوق خصوصی است که در دوره چهارم و پنجم در این سمت ایفای نقش کرد. عزیزی سوابقی همچون نماینده مجلس شورای اسلامی، معاون توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیس جمهور، و معاون برنامه‌ریزی، نظارت راهبردی رئیس جمهوری و سخنگوی شورای نگهبان را در کارنامه خود دارد.

حجت الاسلام عباس کعبی نسب: متولد 1341 خورشیدی در اهواز است که در دوره پنجم عضو حقوقدان شورای نگهبان بود. کعبی نسب دارای اجتهاد و کارشناسی ارشد رشته حقوق عمومی است. وی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، مدرس دانشگاه، عضو شورای سیاستگذاری ائمه جمعه، نائب رئیس مجمع نمایندگان طلاب و فضلای حوزه علمیه قم، عضو مجلس خبرگان رهبری، مخبر کمیسیون سیاسی و اجتماعی مجلس خبرگان رهبری و نائب رئیس کمیسیون حراست مجلس خبرگان رهبری است.

سیدرضا زواره ای: در 1317 خورشیدی در ورامین به دنیا آمد. او دارای کارشناسی حقوق قضایی و در دوره های سوم و چهارم عضو حقوقدان شورای نگهبان بود. زواره ای دارای سوابقی همچون معلم، وکیل دادگستری، دادستان دادسرای انقلاب اسلامی، سرپرست شهرداری تهران، رئیس ستاد امنیت کشور و معاون وزیر کشور در کابینه شهید رجائی، نماینده مجلس شورای اسلامی، معاون قوه قضائیه و رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، عضو شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی، عضو شورای مرکزی جمعیت مؤتلفه اسلامی، مدرس دانشگاه و قائم مقام دبیر شورای نگهبان بود.

علی آراد: متولد 1306 خورشیدی آذرشهر و دارای دکترای حقوق قضایی است که در دوره اول و چهارم عضو حقوقدان شورای نگهبان بود. او دارای سوابقی همچون قاضی دادگاه جنایی، قاضی دیوان عالی کشور، مشاور رئیس قوه قضائیه، عضو دادگاه انتظامی قضات، مستشار دادگاه استان تهران و رئیس دادگاه بخش بود.

حسن ابراهیم حبیبی: متولد 1315 خورشیدی در تهران و دارای دکترای حقوق قضائی، دکترای جامعه شناسی، سطح (حوزوی) بود که در دوره دوم، سوم و چهارم عضو حقوقدان شورای نگهبان بود. وی دارای سوابقی همچون عضو کمیته تدوین پیش نویس قانون اساسی، نماینده مجلس شورای اسلامی، وزیر دادگستری، عضو و سخنگوی شورای انقلاب، وزیر فرهنگ و آموزش عالی، عضو شورای بازنگری قانون اساسی، معاون اول رئیس جمهوری، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، رئیس هیات امناء فرهنگستان های جمهوری اسلامی ایران، عضو هیات نمایندگی ایران در کنفرانس عمومی یونسکو، مؤسس و رئیس بنیاد ایران شناسی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و عضو دیوان دائمی داوری (لاهه) بود.

احمد علیزاده: متولد 1318 خورشیدی در سوادکوه و دارای مدرک کارشناسی ارشد حقوق است که در دوره های دوم و سوم عضو حقوقدان شورای نگهبان بود. وی سوابقی همچون نماینده مجلس شورای اسلامی، دادستان دیوان محاسبات، معاون رئیس قوه قضائیه و مدرس دانشگاه را در کارنامه خود دارد.

حسین مهرپور محمدآبادی: متولد 1332 خورشیدی در یزد و دارای مدرک دکترای حقوق خصوصی است که در دوره های اول، دوم و سوم عضو حقوقدان شورای نگهبان بود. وی سوابقی همچون معاون قوه قضائیه، معاون حقوقی و بررس یهای فقهی مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری، مشاور وزیر امور خارجه، مشاور رئیس جمهور و عضو شورای عالی هلال احمر در کارنامه خود دارد.

خسرو بیژنی: متولد 1315 خورشیدی در بابل و دارای مدرک کارشناسی ارشد حقوق قضایی است که در دوره دوم و سوم عضو حقوقدان شورای نگهبان بود. بیژنی سوابقی همچون رئیس دادگاه های صلح تهران، معاون اجرائی قوه قضائیه، رئیس دادگاه بخش تهران، رئیس دادگاه شهرستان تهران، قائم مقام دبیر شورای نگهبان و بازپرس دادسرای انقلاب اسلامی تهران را در کارنامه خود دارد.

سیدجلال الدین مدنی کرمانی: در 1316 خورشیدی در کرمان به دنیا آمد. وی دارای مدرک دکتری علوم سیاسی و در دوره دوم عضو حقوقدان شورای نگهبان بود. مدنی کرمانی سوابقی همچون مشاور رئیس قوه قضائیه، استاد دانشگاه، دادیار دادسرای عمومی زابل، دادرس دادگاه بخش زاهدان، رئیس دادگاه بخش آمل، دادیار دادسرای عمومی تهران، رئیس دادگاه شهرستان تهران و مدیر کل آموزش دادگستری در کارنامه دارد.

حسن فاخری: متولد 1302 خورشیدی در تهران و دارای تحصیلات کارشناسی ارشد حقوق است. وی در دوره های دوم و سوم در شورای نگهبان بود و سوابقی همچون معاون اول دادستان کل کشور، دادیار دیوان عالی کشور، مستشار دیوان عالی کشور، رئیس اداره عفو و بخشودگی دادگستری و رئیس شعبه پنجم دیوان عالی کشور در کارنامه دارد.

حجت الاسلام محمدرضا عباسی فرد: متولد 1328 خورشیدی در کوهدشت و دارای تحصیلات دکترای فقه و مبانی حقوق، خارج است که در دوره های دوم و سوم در این نهاد بود. عباشی فر سوابقی همچون عضو حزب جمهوری اسلامی، نماینده مجلس شورای اسلامی، مشاور رئیس جمهور، مشاور رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام. معاون رئیس قوه قضائیه، رئیس دیوان عدالت اداری، معاون اجرائی قوه قضائیه و عضو مجلس خبرگان رهبری در کارنامه دارد.

گودرز افتخار جهرمی: متولد 1322 خورشیدی در جهرم و دارای تحصیلات دکتری تخصصی حقوق عمومی است. وی در دوره های اول و سوم عضو حقوقدان شورای نگهبان بود. جهرمی سوابقی همچون استاد حقوق و رئیس دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، سرپرست دفتر خدمات حقوقی بین المللی نهاد ریاست جمهوری، عضو هیأت مدیره کانون وکلا و نماینده مدیران مسوول مطبوعات در هیات نظارت بر مطبوعات (طی پنج دوره) در کارنامه دارد.

عباسعلی کدخدایی: متولد 1340 خورشیدی اصفهان و دارای تحصیلات دکتری حقوق بین الملل است که در دوره های چهارم، پنجم و هفتم عضو حقوقدان شورای نگهبان بود. وی سوابقی همچون استاد دانشگاه تهران، قائم مقام دبیر شورای نگهبان، معاون اجرایی و امور انتخابات شورای نگهبان و سخنگوی شورای نگهبان در کارنامه دارد.

محمدرضا علیزاده: در 1330 خورشیدی در سوادکوه به دنیا آمد. علیزاده دارای تحصیلات کارشناسی ارشد حقوق است که در دوره های دوم تا هفتم عضو حقوقدان شورای نگهبان بود. او همچنین سوابقی همچون معاون رئیس قوه قضاییه و رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، معاون بازرسی کل کشور، دادستان انقلاب اسلامی قائمشهر، مدیرکل ارزشیابی قضات و قائم مقام دبیر شورای نگهبان در کارنامه دارد.

محسن اسماعیلی: متولد 1344 خورشیدی در تهران و دارای تحصیلات دکتری حقوق خصوصی و اجتهاد است که در دوره های چهارم، پنجم و ششم عضو حقوقدان شورای نگهبان بود. وی سوابقی همچون رییس دانشکده حقوق دانشگاه امام صادق (ع) و استاد دانشگاه است.

سیدفضل الله موسوی: در 1332 خورشیدی در اصفهان به دنیا آمد. موسوی دارای مدرک دکتری حقوق بین‌الملل است که در دوره هفتم عضو حقوقدان شورای نگهبان بود. وی سوابقی همچون استاد دانشگاه تهران، رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، مدیر گروه حقوق عمومی و بین الملل دانشگاه تهران، نماینده دوره هفتم مجلس شورای اسلامی، عضو هیات مرکزی نظارت بر انتخابات دوره دهم و میان‌دوره‌ای مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری، رئیس کمیسیون حقوقی ستاد نقشه جامع علمی کشور در شورای انقلاب فرهنگی در کارنامه دارد.

سام سوادکوهی فر: متولد 1336 خورشیدی در تهران و دارای مدرک دکتری حقوق خصوصی است که در دوره ششم عضو شورای نگهبان بود. وی سوابقی همچون دادیار در دادگستری استان‌های مازندران، گیلان، خوزستان، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی، سرپرست دادسرای شمیران، رییس دادگستری اسلامشهر، معاون دادگستری تهران، مدیرکل تدوین لوایح و مقررات وزارت دادگستری، دادیار دیوان عالی کشور، عضو معاون در شعب دیوان عالی کشور، مستشار دیوان عالی کشور، عضو هیات علمی و استادیار دانشگاه دارد.

• سخنگوی شورای نگهبان
• ابراهیم عزیزی
• محسن اسماعیلی
• سید فضل الله موسوی
• شورای نگهبان
• غلامحسین الهام
• دادگستری تهران
• دیوان عالی کشور
• عباسعلی کدخدایی
• حسین علی امیری
• مجمع تشخیص مصلحت نظام